Το όραμα της Περιφέρειας, όπως διατυπώθηκε, θα αναλυθεί σε 4 Άξονες προτεραιότητας. Οι  Άξονες με τη σειρά τους αναλύονται σε Μέτρα και κάθε Μέτρο περιλαμβάνει έναν ή περισσότερους Στόχους.

Η προηγούμενη διάρθρωση αποτελεί την αρχιτεκτονική του Στρατηγικού Σχεδίου και την προγραμματική δομή της Περιφέρειας, που αντανακλά τις αναπτυξιακές προτεραιότητες της περιφερειακής πολιτικής και διαφέρει από την οργανωτική διάρθρωση των υπηρεσιών της Περιφέρειας και των νομικών της προσώπων. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο επιχειρείται να διαμορφωθεί η εικόνα ενός ενιαίου και συνεκτικού προγράμματος, που βασίζεται σε ιεραρχημένες συνολικές προτεραιότητες με βάση την αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης και τα κρίσιμα ζητήματα.

7.1 Εξειδίκευση των Γενικών Στρατηγικών στόχων σε ειδικούς

Σύμφωνα με τον Ν. 3852/10 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης- Πρόγραμμα Καλλικράτης» αλλά και με βάση τον Οδηγό Κατάρτισης Επιχειρησιακών Προγραμμάτων Περιφερειών της ΕΕΤΑΑ, οι   οφείλουν να διαμορφωθούν ως εξής:

1. Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής  

2. Κοινωνική Μέριμνα, Υγεία, Εκπαίδευση, Δια βίου μάθηση, Πολιτισμός και Αθλητισμός

3. Οικονομία και Απασχόληση

4. Βελτίωση της Διοικητικής Ικανότητας και της Οικονομικής Κατάστασης της Περιφέρειας

Η συμπύκνωση των αξόνων σε 4 νέους μπορεί να δημιουργήσει επιμέρους προβλήματα, τα οποία διαφαίνονται και στον Οδηγό. 

Τα προβλήματα αυτά, που απαιτούν ιδιαίτερη αντιμετώπιση στην σύνταξη του Επιχιερησιακού Προγράμματος, είναι σε γενικές γραμμές τα ακόλουθα:

1. Οι Άξονες είναι οι ίδιοι για όλες τις Περιφέρειες. Δεν διαφοροποιούνται στις ειδικές περιπτώσεις όπως νησιωτικές περιφέρειες, εσωτερικές ορεινές περιφέρειες, μητροπολιτικές περιφέρειες. Η όποια διαφοροποίηση πρέπει να γίνει εσωτερικά στους Άξονες, στη σύνταξη του Επιχειρησιακού. 

2. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί σε θέματα των Υποδομών και των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών. Από τον οδηγό διαφαίνεται ότι οι Υποδομές εντάσσονται στον Άξονα «Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής». Υπάρχουν όμως Υποδομές που αφορούν τόσο τον Άξονα «Οικονομία και Απασχόληση» όπως ΒΙΟΠΑ, Αλιευτικά Καταφύγεια κ.τ.λ., όσο και τον Άξονα «Κοινωνική Μέριμνα, Υγεία, Εκπαίδευση, Δια βίου μάθηση, Πολιτισμός και Αθλητισμός». 

Επίσης οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών πέραν του Άξονα «Οικονομία και Απασχόληση» αφορούν σαφώς τον Άξονα «Βελτίωση της Διοικητικής Ικανότητας και της Οικονομικής Κατάστασης της Περιφέρειας». 

Για την αντιμετώπιση των θεμάτων αυτών πρέπει να γίνουν οι αναγκαίες προσαρμογές στα προς συμπλήρωση Έντυπα του Επιχειρησιακού Προγράμματος. 

7.2 Εξειδίκευση των Αξόνων σε μέτρα και δράσεις

Η δομή του Επιχειρησιακού Σχεδίου είναι η ακόλουθη: 

Άξονας  Προτεραιότητας 1: «Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής»

Στόχοι: 

Αντιμετώπιση των Περιβαλλοντικών Προβλημάτων και του Περιορισμού των Φυσικών Πόρων 

Αντιμετώπιση της Περιφερειακότητας και των Προβλημάτων στις Μεταφορές και στην Πρόσβαση στις Αγορές

Μέτρο 1.: Περιβάλλον 

Δράση 1.1: Προστασία, διαχείριση, ανάδειξη και αξιοποίηση περιβαλλοντικών πόρων

Μέτρο 1.2: Χωρικός Σχεδιασμός 

Δράση 1.2.1: Αστική Ανάπτυξη 

Δράση 1.2.2: Ολοκληρωμένες Παρεμβάσεις Τοπικής Ανάπτυξης σε αγροτικές και αλιευτικές περιοχές

Μέτρο 1.3: Τεχνικά Έργα

Δράση 1.3.1: Κατασκευή και αναβάθμιση οδικών αξόνων και τμημάτων του Περιφερειακού  και Επαρχιακού Οδικού Δικτύου

Δράση 1.3.2. Αναβάθμιση λιμενικών υποδομών 

Δράση 1.3.3. Ανάπτυξη δικτύου αεροπορικών μεταφορών

Δράση 1.3.4. Διαχείριση υγρών και στερεών αποβλήτων  

Δράση 1.3.5. Διαχείριση υδάτινων πόρων

Δράση 1.3.6. Ενέργεια - Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

Άξονας  Προτεραιότητας 2: «Κοινωνική Μέριμνα, Υγεία, Εκπαίδευση, Δια βίου Μάθηση, Πολιτισμός, Αθλητισμός»

Στόχοι:

Ενίσχυση της Πρόσβασης σε Υπηρεσίες Υγείας και Εκπαίδευσης 

Αξιοποίηση του Τουρισμού, του Πολιτισμού και της Έρευνας και Ανάπτυξης ως Προωθητικών δραστηριοτήτων του Νοτίου Αιγαίου

Μέτρο 2.1: Δημόσια Υγεία και Κοινωνική Μέριμνα

Δράση 2.1.1: Ενίσχυση υγείας και υποδομών πρόνοιας 

Δράση 2.1.2: Ε- Health 

Μέτρο 2.2: Εκπαίδευση και δια βίου μάθηση

Δράση 2.2.1: Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού 

Δράση 2.2.2: Ενίσχυση υποδομών εκπαίδευσης 

Δράση 2.2.3: Τεχνολογικά και Επιστημονικά Πάρκα 

Δράση 2.2.4: Προαγωγή της Γνώσης με ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού στις μεταπτυχιακές σπουδές, στην Έρευνα και την Καινοτομία 

Μέτρο 2.3: Πολιτισμός – Αθλητισμός 

Δράση 2.3.1: Εφαρμογές Καινοτομίας στον Τομέα του Πολιτισμού

Δράση 2.3.2. Ενίσχυση Υποδομών Αθλητισμού 

Άξονας  Προτεραιότητας 3: «Οικονομία και Απασχόληση»

Στόχοι:

Ενίσχυση της Οικονομικής Βάσης 

Ενίσχυση της Απασχόλησης 

Ενίσχυση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών 

Μέτρο 3.1: Δημιουργία Οργανωμένων Περιοχών Υποδοχής Μεταποιητικών Δραστηριοτήτων- Logistics - ΕΟΖ

Μέτρο 3.2: Ενίσχυση επενδυτικών σχεδίων - Clustering

Δράση 3.2.1.  Ενίσχυση Τουριστικών Επιχειρήσεων 

Δράση 3.2.2.  Clustering- Συστάδες Επιχειρήσεων  

Μέτρο 3.3: Αγροτική Ανάπτυξη – Αλιεία 

Δράση 3.3.1. Στήριξη Αγροτικής και Κτηνοτροφικής Παραγωγής 

Δράση 3.3.2. Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Αλιείας – Ειδικές Καλλιέργειες  

Δράση 3.3.3. Αλιευτικά Καταφύγια 

Δράση 3.3.4. Κατασκευή Τεχνητών Υφάλων 

Μέτρο 3.4: Αξιοποίηση τουριστικών – πολιτιστικών πόρων και υποδομών 

Δράση 3.4.1: Δημιουργία και βελτίωση υποδομών τουριστικού – πολιτιστικού ενδιαφέροντος 

Δράση 3.4.2: Τουριστικός Χωρικός Σχεδιασμός και σύνθετα τουριστικά καταλλύματα 

Δράση 3.4.3: Δημιουργία πολιτιστικών δικτύων 

Δράση 3.4.4: Ενίσχυση δράσεων συγχρονής πολιτιστικής δημιουργίας 

Δράση 3.4.5: Κοινη τουριστική προβολή – marketing

Δράση 3.4.6: Κέντρα επισκεπτών 

Δράση 3.4.7: Ενίσχυση εναλακτικών μορφών τουρισμού 

Δράση 3.4.8: Αξιοποίηση τουριστικών πόρων 

Άξονας  Προτεραιότητας 4: «Βελτίωση της Διοικητικής Ικανότητας και της Οικονομικής Κατάστασης της Περιφέρειας»

Στόχοι: 

Αναβάθμιση Διοικητικής Ικανότητας της Περιφέρειας

Βελτίωση της Οικονομικής Κατάστασης της Περιφέρειας 

Ενίσχυση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών 

Μέτρο 4.1. Εξοπλισμός και Συστήματα Πληροφορικής 

Δράση 4.1.1. Εξοπλισμός Πληροφορικής 

Δράση 4.1.2. Συστήματα Πληροφορικής- Λογισμικό 

Δράση 4.1.3. Λοιπός Εξοπλισμός (Εκτός Πληροφορικής) 

Μέτρο 4.2. Κατάρτιση- Στελέχωση Υπηρεσιών 

Δράση 4.2.1 Κατάρτιση 

Δράση 4.2.2 Στελέχωση 

Μέτρο 4.3. Υποστήριξη Λειτουργίας Υπηρεσιών 

Δράση 4.3.1 Μηχανοργάνωση 

Δράση 4.3.2 Δικτύωση Νομικής Υποστήριξης

Δράση 4.3.3 Δικτύωση Διάσπαρτων Υπηρεσιών 

Μέτρο 4.4. Μελέτες και Δράσεις Αναδιοργάνωσης Υπηρεσιών και Συστημάτων Διοικητικής και Οικονομικής Υποστήριξης της λειτουργίας των Υπηρεσιών στον Διάσπαρτο Νησιωτικό Χώρο. Καθιέρωση Συστημάτων προκαταβολών

Μέτρο 4.5. Νέες Κτιριακές Εγκαταστάσεις- Συντήρηση Χώρων 

7.3 Θεσμικό Πλαίσιο Εφαρμογής 

7.3.1. Επενδυτικός Νόμος και Νησιωτική Ανάπτυξη 

Ο νέος Επενδυτικός Νόμος είναι ο Ν. 3908/11 που διαμορφώθηκε στο πλαίσιο της πολιτικής Κρατικών Ενισχύσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή στο πλαίσιο μιας ενιαίας πολιτικής που διέπει το σύνολο των εδαφών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Συνοπτικά ο Επενδυτικός Νόμος προβλέπει τις ακόλουθες Κατηγορίες Επενδύσεων: 

1. Γενική Επιχειρηματικότητα. Αφορά: κάθε επιχειρηματία. Προβλέπει: Φοροαπαλλαγές κλιμακούμενες έως και 10 χρόνια, μέχρι το 100% του ανώτατου επιτρεπόμενου ύψους ενίσχυσης. 
2. Περιφερειακή Συνοχή. Αφορά: επενδυτές με σχέδια που καλύπτουν τοπικές ανάγκες ή αξιοποιούν τοπικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. Προβλέπει: όλα τα είδη των ενισχύσεων. Το ποσοστό επιχορήγησης και επιδότησης leasing μπορεί να φτάσει μέχρι και το 70% του ανώτατου επιτρεπόμενου ύψους ενίσχυσης. Για τις νέες επιχειρήσεις, το παραπάνω ποσοστό προσαυξάνεται κατά 10%.
3. Τεχνολογική Ανάπτυξη. Αφορά: επιχειρήσεις που σχεδιάζουν να επενδύσουν στην καινοτομία και να εκσυγχρονίσουν τεχνολογικά την επιχείρηση τους. Προβλέπει: όλα τα είδη των ενισχύσεων. Το ποσοστό επιχορήγησης και επιδότησης leasing μπορεί να φτάσει μέχρι και το 80% του ανώτατου επιτρεπόμενου ύψους ενίσχυσης.
4. Νεανική Επιχειρηματικότητα. Αφορά: επιχειρήσεις νέων, 20 μέχρι 40 ετών. Προβλέπει: ενίσχυση για το σύνολο σχεδόν των δαπανών (και των λειτουργικών) για 5 χρόνια από την έναρξη λειτουργίας. Η συνολική ενίσχυση μπορεί να φτάσει μέχρι 1.000.000 ευρώ.
5. Μεγάλα Επενδυτικά Σχέδια. Αφορά: επενδυτές με σχέδια ύψους τουλάχιστον 50.000.000 ευρώ. Προβλέπει: όλα τα είδη των ενισχύσεων μεμονωμένα ή συνδυαστικά. Το ύψος της ενίσχυσης μειώνεται  όσο αυξάνει το ύψος της επένδυσης. Η επιχορήγηση-επιδότηση δεν μπορεί να ξεπερνά το 60% της συνολικής ενίσχυσης.
6. Ολοκληρωμένα Πολυετή Επενδυτικά Σχέδια. Αφορά: επιχειρηματίες με σχέδια υλοποίησης ολοκληρωμένων πολυετών (2-5 έτη) σχεδίων επιχειρήσεων, για τις οποίες έχει παρέλθει τουλάχιστον πενταετία από τη σύστασή τους, άνω των 2.000.000 ευρώ. Στόχος είναι ο τεχνολογικός, διοικητικός, οργανωτικός, και επιχειρησιακός εκσυγχρονισμός. Προβλέπει: φοροαπαλλαγές μέχρι το 100% του ανώτατου επιτρεπόμενου ύψους ενίσχυσης.
7. Σχέδια Συνέργειας και Δικτύωσης (Clustering). Αφορά: επιχειρηματικά σχήματα συνέργειας και δικτύωσης 10 τουλάχιστον επιχειρήσεων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη και πέντε στην υπόλοιπη Ελλάδα, υπό μορφή κοινοπραξίας. Προβλέπει τη δυνατότητα παροχής κάθε είδους ενίσχυσης.

Τα Είδη των Ενισχύσεων που προβλέπονται από τον Επενδυτικό Νόμο είναι τα εξής: 

α. Φορολογική απαλλαγή. Απαλλαγή από 8 έως 10 χρόνια από την καταβολή φόρου εισοδήματος επί των πραγματοποιούμενων προ φόρων κερδών, τα οποία προκύπτουν με βάση τη φορολογική νομοθεσία, από το σύνολο των δραστηριοτήτων της επιχείρησης. Το ποσό της φορολογικής απαλλαγής συνιστά ισόποσο αφορολόγητο αποθεματικό.

β. Επιχορήγηση. Δωρεάν παροχή χρηματικού ποσού από το Δημόσιο για την κάλυψη τμήματος των ενισχυόμενων δαπανών του επενδυτικού σχεδίου.

γ. Επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης (leasing). Κάλυψη από το Δημόσιο τμήματος των καταβαλλόμενων δόσεων χρηματοδοτικής μίσθωσης που συνάπτεται για την απόκτηση νέου μηχανολογικού και λοιπού εξοπλισμού

δ. Ευνοϊκά δάνεια μέσω του ΕΤΕΑΝ. Χρηματοδότηση του ποσού που προβλέπεται να καλυφθεί με τραπεζικό δανεισμό με δάνεια χαμηλού κόστους, από τις τράπεζες που συνεργάζονται με το ΕΤΕΑΝ.

Όλες οι ενισχύσεις συνυπολογίζονται για τον καθορισμό του συνολικού ποσοστού ενίσχυσης που χορηγείται στο επενδυτικό σχέδιο. Το όφελος από την παραπάνω χρηματοδότηση συνυπολογίζεται στο συνολικό ποσοστό ενίσχυσης, το οποίο δεν μπορεί να υπερβαίνει τα όρια του Χάρτη Περιφερειακών Ενισχύσεων. Ο Χάρτης Ενισχύσεων για το Νότιο Αιγαίο έχει ως εξής: 

Πίνακας 12.1
Χάρτης Ενισχύσεων για το Νότιο Αιγαίο 

Όπως και στις υπόλοιπες συνιστώσες της εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής στον ισχύοντα Επενδυτικό Νόμο δεν λαμβάνεται υπόψη η Νησιωτικότητα. 

Πράγματι στον Ελληνικό Νησιωτικό Χώρο, λόγω της κατάτμησης των μεγάλων αποστάσεων και της Χρόνιας απουσίας αναπτυξιακής στήριξης, διαπιστώνεται: 

• Απουσία Εξωτερικών Οικονομιών. 

• Περιορισμένη Οικονομική κκαι Πληθυσμιακή Βάση. 

• Αυξημένο Κόστος και Χρόνος Μεταφοράς και Προβλήματα στις Υποδομές Μεταφορών. 

• Απουσία Οργανωμένων Περιοχών Υποδοχής Επιχειρηματικών Δραστηριοτήτων (ΒΕΠΕ, Τεχνολογικά Πάρκα). 

• Προσανατολισμός των Επενδύσεων των μεγάλων επιχειήσεων στον ηπειρωτικό χώρο. 

Σε σύγκριση με κεντρικούς ηπειρωτικούς νομούς τα «κίνητρα» των νησιωτικών νομών είναι αντικίνητρα. Συγκεκριμένα το Νότιο Αιγαίο έχει στον Επενδυτικό Νόμο σημαντική δυσμενέστερη αντιμετώπιση από το σύνολο σχεδόν των Νομών, ακόμη και από Νομούς όπως Λάρισα, Μαγνησίας, Θεσσαλονίκης, Ηρακλείου, Αχαϊας κ.τ.λ. και την ίδια αντιμετώπιση με τους Νομούς Εύβοιας, Φθιώτιδας. Τελικά μόνο οι νομοί Αττικής και Βοιωτίας έχουν χαμηλότερα κίνητρα από το Νότιο Αιγαίο. 

Η ιδιομορφία αυτή προκύπτει από τον δείκτη του κ.κ.Α.Ε.Π. των νομών ως προς το μέσο κ.κ.Α.Ε.Π. της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Στην περίπτωση του Νοτίου Αιγαίου το αυξημένο κ.κ.Α.Ε.Π. οφείλεται στην Τουριστική μονοκαλλιέργεια η οποία δεν τις ίδιες πολλαπλασιαστικές επιδράσεις με άλλους δυναμικούς κλάδους και επιπλέον αποδείχθηκε ήδη εύθραστη στην περίοδο της κρίσης. Η πρόβλεψη για επιπλέον ενίσχυση των μικρών νησιών του Αιγαίου, δεν αποτελεί λύση, πρώτον γιατί αφορά μικρό μέρος των κατηγοριών ενίσχυσης, δεύτερον γιατί τα μικρά νησιά δεν αποτελούν επιλογή Τόπου Εγκατάστασης και τρίτον γιατί δεν στηρίζει νησιά με στοιχειωδώς επαρκή οικονομική βάση και προοπτικές ανάπτυξης. 

Λύσεις στο πρόβλημα αυτό μπορούν εναλλακτικώς να αποτελέσουν:

• Η διαμόρφωση ειδικής Ζώνης Κινήτρων για τα Νησιά. 

• Η εξομοίωση του συνόλου του διάσπαρτου νησιωτικού χώρου με τις Εξόχως Απόκεντρες Περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις οποίες χορηγούνται εξαιρετικά υψηλά ποσοστά ενίσχυσης (επέκταση του αυξημένου ποσοστού ενίσχυσης στο σύνολο των νησιών του Αιγαίου και επέκταση της ενίσχυσης για μεταφορές, που δίδεται για την αντιστάθμιση του επιπλέον κόστους μεταφοράς που καταβάλουν οι επιχειρήσεις που εδρεύουν στιες εξόχως απόκεντρες περιοχές). 

Η αναπροσαρμογή του Επενδυτικού Νόμου για την άρση των Αντικινήτρων Επενδύσεων πρέπει να αποτελέσει βασικό στοιχείο της Νησιωτικής Πολιτικής. 

7.3.2 Πολιτικές για τον Νησιωτικό Χώρο 

Οι ελληνικές πολιτικές για το Νησιωτικό Χώρο μπορούν να ενταχθούν σε τρείς ενότητες: 

• Πολιτικές στο πλαίσιο της Πολιτικής Συνοχής, που αφορούν:

o Το ΕΣΠΑ και συγκεκριμένα τα Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα και ΠΕΠ των Νησιωτικών Περιοχών. 

o Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης «Αλέξανδρος Μπαλτατζής».

o Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας. 

o Το Πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας. 

o Δράσεις χρηματοδοτούμενες από το Ταμείο Συνοχής. 

o Τα Μέσα Ειδικής Στήριξης: Jeremie, Jasmine, Jaspers. 

• Ειδικές Πολιτικές Υπουργείων. 

Τα Υπουργεία που έχουν διαμορφώσει ειδικές πολιτικές για τα νησιά (Έρευνα Εφαρμοζόμενης Πολιτικής, Ι.Π.Α., Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών 2009), είναι τα ακόλουθα 

o Το Υπουργείο Θαλάσσιων Υποθέσεων, Νήσων και Αλιείας

o Το Υπουργείο Οικονομικών 

o Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων  

o Το Υπουργείο Εσωτερικών  

o Το Υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών 

o Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας

o Το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας 

o Το Υπουργείο Παιδείας, Δια βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων 

o Το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.  

• Χωροταξική Πολιτική Ειδικές Πολιτικές Υπουργείων 

Στο πλαίσιο της Χωροταξικής Πολιτικής διαμορφώθηκαν:

o Το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (2008). Στο πλαίσιο του Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού προτείνεται το «Πολυπολικό Αναπτυξιακό Σύμπλεγμα Βορείου και Νοτίου Αιγαίου». Το ενιαίο αυτό σύμπλεγμα συγκροτείται από επιμέρους υποενότητες (του Β. Αιγαίου, των Κυκλάδων, των Δωδεκανήσων) οι οποίες αρθρώνονται γύρω από τις κύριες αναπτυξιακές ενότητες: α) Λέσβου–Χίου, η οποία περιλαμβάνει τους δευτερεύοντες εθνικούς πόλους Μυτιλήνης και Χίου, β) Σάμου – Ικαρίας, γ) Σύρου – Πάρου – Νάξου, η οποία περιλαμβάνει τον δευτερεύοντα εθνικό πόλο της Ερμούπολης και δ) Ρόδου – Κω - Καλύμνου, η οποία περιλαμβάνει τον δευτερεύοντα εθνικό πόλο της Ρόδου. Για το νησιωτικό αυτό σύμπλεγμα, πέραν των όσων αναφέρθηκαν προηγουμένως, επιδιώκονται επιπλέον τα εξής:

- Η ανάπτυξη δομών και σχέσεων διασυνοριακής συνεργασίας.

- Η ενίσχυση της συνεργασίας και της διασύνδεσης του νησιωτικού συμπλέγματος με την Αθήνα, την Κρήτη, και τη Θεσσαλονίκη και, κατά περίπτωση, με άλλα αστικά κέντρα της ηπειρωτικής χώρας (π.χ. Καβάλα, Αλεξανδρούπολη).

- Η ανάπτυξη συνεργασιών στους τομείς του τουρισμού, της αγροτικής παραγωγής, της μεταποίησης και της διακίνησης προϊόντων, της εκπαίδευσης, της έρευνας και τεχνολογίας, με έμφαση σε αντικείμενα αιχμής για τον νησιωτικό χώρο, καθώς και της προστασίας της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.

- Η ανάπτυξη του αθλητισμού και της υγείας.

- Η ανάπτυξη δράσεων για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερων προβλημάτων του νησιωτικού χώρου και ιδίως της διοικητικής, συγκοινωνιακής και ενεργειακής εξυπηρέτησης, της διαχείρισης των υδατικών πόρων και των απορριμμάτων-αποβλήτων, του ελέγχου της δόμησης κ.α.

o Το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο (2009) για τον Τουρισμό, με ειδικές αναφορές για τα Νησιά και τις Παράκτιες Περιοχές και την διάκριση επιμέρους Ομάδων Νησιών για τις οποίες δίνονται αντίστοιχες κατευθύνσεις. 

o Παλαιότερες Ειδικές Ρυθμίσεις Σχεδιασμού στην Νησιωτική Ελλάδα. Στις παλαιότερες Ειδικές Ρυθμίσεις Σχεδιασμού περιλαμβάνονται:

 Ρυθμίσεις για την Προστασία του Τοπίου. 

 Οδηγίες και ενέργειες για την διαχείριση των ακτών 

 Ρυθμίσεις για Παραδοσιακούς Οικισμούς 

 Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός και Εκτίμηση Επιπτώσεων 

 Περιοχές Ελέγχου Τουριστικής Ανάπτυξης και κορεσμένες περιοχές

 Ειδικές Χωροταξικές Μελέτες Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου 

Παρά την ύπαρξη πολλών πολιτικών προγραμμάτων και δράσεων, οι οποίες σχεδιάζονται κατ’ αναλογία με τις υπόλοιπες ηπειρωτικές περιοχές, η χώρα δεν έχει κατορθώσει να διαμορφώσει μια Ολοκληρωμένη Νησιωτική Πολιτική. 

7.4 Προτεινόμενες Ρυθμίσεις 

Η περαιτέρω εξειδίκευση του Στρατηγικού Σχεδίου και η εφαρμογή του μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος, σύμφωνα και με το πρόσφατο θεσμικό πλαίσιο για τον προγραμματισμό της ανάπτυξης, προϋποθέτει την αυξημένη ετοιμότητα της Περιφέρειας προκειμένου να αναλάβει τον ηγετικό ρόλο που της αντιστοιχεί στην εφαρμογή της πολιτικής για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του Νοτίου Αιγαίου.

Πρέπει να σημειωθεί, ότι παρά το γεγονός ότι έγιναν σημαντικά βήματα στη διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου για την αποκέντρωση εξουσιών, αρμοδιοτήτων και πόρων, το πρόβλημα της επέκτασης και εμβάθυνσης του αποκεντρωτικού συστήματος στη χώρα μας εξακολουθεί να παραμένει. Ιδιαίτερα όμως για το νησιωτικό χώρο, η λήψη μέτρων αποκέντρωσης αποτελεί θέμα ζωτικής σημασίας και αφορά όλα τα επίπεδα διοίκησης από τα οποία εξαρτάται άμεσα ή έμμεσα η επιτυχία του προγραμματισμού σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

Οι βασικές κατευθύνσεις μιας αποκεντρωτικής στρατηγικής προσδιορίζονται ως εξής:

• Ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της Περιφέρειας και των Δήμων 

• Εφαρμογή νέων τεχνολογιών (ενίσχυση εφαρμογών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, διαχείριση-επεξεργασία-αξιοποίηση δεδομένων μέσω της διάχυσης της πληροφορίας με χρήση G.I.S, τηλεκπαίδευση, κ.α.)

• Βελτίωση αποτελεσματικότητας χωροταξικού σχεδιασμού (Κτηματολόγιο, ακριβής καθορισμός χρήσεων γης κ.ά.).

• Βελτίωση θεσμικού πλαισίου για την τοπική επιχειρηματικότητα (βελτίωση συστήματος φοροαπαλλαγών και ενισχύσεων, ανάπτυξη έρευνας και τεχνολογίας, αναμόρφωση Επενδυτικού Νόμου, βελτίωση διαδικασιών πιστοποίησης, επιμόρφωση κ.ά.).   

• Αναδιάρθρωση βασικών υπηρεσιών και δημιουργία φορέων σε συνάφεια με τους βασικούς στόχους, κατευθύνσεις και τομείς παρέμβασης του περιφερειακού και τοπικού αναπτυξιακού σχεδιασμού και προγραμματισμού για τα επόμενα έτη.

• Ενίσχυση της επιτελικής υποστήριξης της Περιφέρειας με επιστημονικό δυναμικό ειδικευμένο στην παρακολούθηση των προγραμμάτων.

• Ενίσχυση των διαδικασιών εκπαίδευσης και κατάρτισης του προσωπικού της Περιφέρειας.

• Ενσωμάτωση τεχνολογιών πληροφορικής στη λειτουργία των υπηρεσιών της Περιφέρειας.

7.5 Σύστημα Παρακολούθησης της Εφαρμογής του Στρατηγικού Σχεδίου

7.5.1 Δυναμικός χαρακτήρας του Σχεδίου - Χρονική ιεράρχηση παρεμβάσεων 

Η περαιτέρω εξειδίκευση του Σχεδίου και των Αξόνων Προτεραιότητας σε επίπεδο ομάδων δράσεων και σε αρκετές περιπτώσεις έργων, περιλαμβάνει σχεδόν το σύνολο των προτάσεων που κατατέθηκαν από τους φορείς της αυτοδιοίκησης και τους λοιπούς οικονομικούς και κοινωνικούς φορείς της περιοχής, οι οποίοι συμμετείχαν στην Έρευνα Πεδίου που ολοκλήρωσε η Ομάδα Έργου, στο βαθμό που οι προτάσεις αυτές εμπίπτουν στην γενικότερη στρατηγική και τους στόχους του κάθε Άξονα. Επιπλέον, σε κάθε άξονα εντάχθηκαν δράσεις και έργα τα οποία εναρμονίζονται με την αναπτυξιακή στρατηγική του ΕΣΠΑ 2007-2013, καθώς και δράσεις που κρίνει απαραίτητες η Ομάδα Έργου για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων του Σχεδίου. Τέλος, στο Στρατηγικό Σχέδιο περιελήφθησαν επιλεκτικά και έργα που προτείνονται αναλυτικότερα στα βραχυχρόνια προγράμματα των Δήμων. 

Σε πρώτο επίπεδο, το γεγονός ότι έγινε προσπάθεια το μεγαλύτερο μέρος των προτάσεων να περιληφθούν στο στρατηγικό σχέδιο, καταδεικνύει το εύρος των αναγκών που συνεχίζουν να καταγράφονται στην Περιφέρεια, καθώς επίσης και το γεγονός ότι η υλοποίηση των συγκεκριμένων παρεμβάσεων κρίνεται ως πλέον σκόπιμη από την Ομάδα Έργου.

Περαιτέρω όμως, η ταυτόχρονη κάλυψη όλων των αναγκών είναι αδύνατη για μια σειρά από λόγους, με κυριότερο εξ αυτών το εξαιρετικά μεγάλο ύψος των χρηματοδοτικών πόρων που τα έργα αυτά απαιτούν. Είναι κατά συνέπεια αναγκαία, στο πλαίσιο της έναρξης της διαδικασίας υλοποίησης της μελέτης, μια κατ’ αρχήν διαβάθμιση των προτεινόμενων στη μελέτη, αλλά και γενικότερα όλων των σχεδιαζόμενων έργων σε δύο κατηγορίες:

• Τα έργα άμεσης προτεραιότητας, δηλαδή τα έργα των οποίων η υλοποίηση μπορεί να δρομολογηθεί άμεσα και σε κάθε περίπτωση εντός της προσεχούς τετραετίας (2012-2015), η οποία συμπίπτει με την ολοκλήρωση της τρέχουσας περιόδου προγραμματισμού (2007-13) και την έναρξη της νέας (2014-20). 

• Έργα δεύτερης προτεραιότητας, των οποίων η υλοποίηση προβλέπεται να προωθηθεί στην επόμενη πενταετία (2016-2020), με την υλοποίηση της νέας περιόδου προγραμματισμού 2014-2020. 

Η χρονική αυτή κλιμάκωση, θα λειτουργήσει επιπλέον προς την κατεύθυνση της εξειδίκευσης του μεσο-μακροχρόνιου Στρατηγικού Σχεδίου σε ειδικά βραχυπρόθεσμα Επιχειρησιακά Προγράμματα, με χρονική αλληλουχία, που διασφαλίζει τη συνεκτικότητα και συνέχεια της αναπτυξιακής στρατηγικής. Πρέπει εδώ να επισημανθεί, ότι η εξειδίκευση του Σχεδίου για την πρώτη από τις παραπάνω περιόδους, θα πρέπει να είναι σε άμεση συνέργεια με το ειδικό βραχυπρόθεσμο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Περιφέρειας, το οποίο βαίνει προς ολοκλήρωση. 

Πρέπει επίσης να σημειωθεί, ότι οι κατηγορίες αυτές των παρεμβάσεων στο Στρατηγικό Σχέδιο δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται κατά στατικό τρόπο, αλλά δυναμικά, δεδομένου ότι η δυνατότητα εξεύρεσης πρόσθετων χρηματοδοτικών πόρων (π.χ. στο πλαίσιο μελλοντικών αναθεωρήσεων των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων, αύξησης της οικονομικής αυτοτέλειας και των αρμοδιοτήτων των ΟΤΑ με τη νέα διοικητική αναδιάρθρωση κ.λπ.), είτε η επιτάχυνση της διαδικασίας ωρίμανσης κάποιων έργων, θα μπορούσαν να μεταφέρουν έργα από τη μία κατηγορία σε μία άλλη (όπως και αντίστροφα, η καθυστέρηση στις διαδικασίες ωρίμανσης έργων προηγούμενης κατηγορίας, θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα τη μετάθεσή τους σε επόμενη περίοδο υλοποίησης). Επιπλέον, στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί και ο εμπλουτισμός των προτεινόμενων παρεμβάσεων με εντελώς νέα έργα και δράσεις, λόγω της εν γένει δυναμικής διάστασης της αναπτυξιακής πραγματικότητας και της ίδιας της διαδικασίας του στρατηγικού σχεδιασμού.

Η χρονική ιεράρχηση των παρεμβάσεων μπορεί να γίνει με τα ακόλουθα κριτήρια:

• Κριτήριο Ωριμότητας, έτσι ώστε ο προγραμματισμός να λαμβάνει υπόψη το επίπεδο προετοιμασίας και να αποφεύγει τις ιδιαίτερα σημαντικές καθυστερήσεις που σημειώνονται συνήθως, σχετικά με την έναρξη εφαρμογής παρεμβάσεων με μικρή ωριμότητα.

• Χρηματοδοτικό κριτήριο, στο οποίο περιλαμβάνεται το συνολικό απαιτούμενο κόστος σε σχέση με τους υφιστάμενους πόρους, το βαθμό εξασφάλισής τους, τις τυχόν εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης έργων κ.λπ.

• Κριτήριο Αποδοτικότητας των παρεμβάσεων, όπου εξετάζεται, σε συνδυασμό με το ανωτέρω κριτήριο, η ανάγκη καλύτερης αξιοποίησης των υφιστάμενων χρηματοδοτικών πόρων για την επίτευξη του μεγαλύτερου δυνατού αποτελέσματος.

• Κριτήριο Δυναμισμού, που αφορά την υπάρχουσα τεχνογνωσία για την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη υλοποίηση κάποιων παρεμβάσεων έναντι κάποιων άλλων.

• Αναπτυξιακό Κριτήριο, όπου εξετάζεται ο βαθμός κάλυψης των αναγκών που διαπιστώνονται στην περιοχή από τo προτεινόμενo έργο, σε σχέση με τα οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της. 

Οι παράμετροι αυτές αποτελούν στοιχεία του δυναμικού χαρακτήρα του Στρατηγικού Σχεδίου, καθώς και λόγους που επιβάλλουν τη συνεχή παρακολούθηση της εφαρμογής και των επιδράσεών του, όπως επίσης και την πρόβλεψη μηχανισμών για την περιοδική αναθεώρησή του. 

7.5.2 Σύστημα Παρακολούθησης του Στρατηγικού Σχεδίου

Το Στρατηγικό Σχέδιο διαθέτει ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία καθιστούν αναγκαία την υιοθέτηση ενός συνεκτικού συστήματος για την παρακολούθηση της εφαρμογής του. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι:

Ο πολυετής χαρακτήρας του, αφού περιλαμβάνει παρεμβάσεις οι οποίες είτε είναι ήδη προγραμματισμένες στο πλαίσιο Επιχειρησιακών Προγραμμάτων, είτε πρόκειται να προγραμματισθούν καλύπτοντας τη χρονική διάρκεια μιας δεκαπενταετίας. 

Ο πολυτομεακός χαρακτήρας του, δεδομένου ότι στις παρεμβάσεις που καλύπτει περιλαμβάνεται ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα έργων, που αφορά όλες τις επιμέρους διαστάσεις της αναπτυξιακής διαδικασίας και τους τομείς οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας στην περιοχή του Νοτίου Αιγαίου.

Τόσο ο πολυετής, όσο και ο πολυτομεακός χαρακτήρας του Στρατηγικού Σχεδίου, έχουν ως αποτέλεσμα αυξημένες ανάγκες παρακολούθησης της εφαρμογής του. Ειδικότερα:

• Η εφαρμογή του Σχεδίου γίνεται σε μία περίοδο όπου εφαρμόζονται μία σειρά από ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές, σε όλους τους τομείς που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα, τη βιώσιμη ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή στη χώρα και κατ’ επέκταση και στην περιοχή του Νοτίου Αιγαίου. Κατά συνέπεια είναι αναγκαία τόσο η παρακολούθηση της εξέλιξης των πολιτικών αυτών, όσο και των αποτελεσμάτων τους. Με βάση την παρακολούθηση αυτή θα είναι δυνατή η τυχόν αναπροσαρμογή της Στρατηγικής και κατ’ επέκταση του Στρατηγικού Σχεδίου και του Επιχειρησιακού Προγράμματος, εφόσον κριθεί αναγκαίο μετά την πρώτη περίοδο εφαρμογής, καθώς και η περιοδική επισκόπηση και αναπροσαρμογή τους σε τακτά χρονικά διαστήματα.

• Ο πολυτομεακός χαρακτήρας του Στρατηγικού Σχεδίου συνεπάγεται ένα μεγάλο εύρος παρεμβάσεων που μπορούν χρηματοδοτηθούν είτε στο πλαίσιο Επιχειρησιακών Προγραμμάτων της Δ’ Προγραμματικής Περιόδου, είτε μέσω ιδιωτικής χρηματοδότησης, είτε με τη χρήση νέων χρηματοδοτικών εργαλείων (π.χ. ΣΔΙΤ), είτε μέσω αμιγούς δημόσιας εθνικής χρηματοδότησης είτε, τέλος, στο πλαίσιο της νέας περιόδου προγραμματισμού 2014-20. Κατά συνέπεια, στην παρακολούθηση της υλοποίησης αυτών των παρεμβάσεων εμπλέκεται ένα ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός φορέων, όπως είναι οι Διαχειριστικές Αρχές και οι Ενδιάμεσοι Φορείς στο πλαίσιο των συγχρηματοδοτούμενων δράσεων των ΕΣΠΑ των περιόδων 2007-13 και 2014-20, κεντρικές και περιφερειακές υπηρεσίες της Δημόσιας Διοίκησης, η Τοπική Αυτοδιοίκηση Α΄ και Β΄ βαθμού, Αναπτυξιακές Εταιρείες κ.λπ.

Η εξειδίκευση και παρακολούθηση της εφαρμογής του Σχεδίου και των αποτελεσμάτων που αυτό έχει για την περιοχή απαιτεί, κατά συνέπεια, τη διαρκή συγκέντρωση στοιχείων από όλους τους προαναφερόμενους φορείς, προκειμένου να είναι δυνατή σε κάθε χρονική στιγμή η διαμόρφωση μιας συνολικής εικόνας για την πορεία υλοποίησης, την επίτευξη αποτελεσμάτων και επιπτώσεων σε σχέση με τους στόχους της Στρατηγικής, η αξιολόγηση τυχόν καθυστερήσεων και η λήψη ενδεχόμενων διορθωτικών μέτρων για τη βελτίωση είτε του περιεχομένου, είτε των διαδικασιών εφαρμογής του.

Από τις παραπάνω συνοπτικές παρατηρήσεις για το χαρακτήρα του Στρατηγικού Σχεδίου καθίσταται προφανές ότι απαιτείται η δημιουργία ενός μηχανισμού που θα έχει την ευθύνη για:

• Την παρακολούθηση της εφαρμογής του Στρατηγικού Σχεδίου (διαδικασίες ωρίμανσης έργων από τους αρμόδιους φορείς, ένταξη έργων, ρυθμοί υλοποίησης, εξέλιξη χρηματοδοτικών ροών κ.λπ.).

• Την αξιολόγηση – μέτρηση των αποτελεσμάτων και επιπτώσεων του στην περιφερειακή οικονομία, σε σχέση με τους αναπτυξιακούς στόχους οι οποίοι έχουν τεθεί και τη μέτρηση των συμβολής των έργων που υλοποιούνται στους ποσοτικούς στόχους του ΠΕΠ και των λοιπών επιχειρησιακών προγραμμάτων. Η αξιολόγηση, στο επίπεδο αυτό περιλαμβάνει και τη μέτρηση των επιπτώσεων από την εφαρμογή του Σχεδίου σε κρίσιμα μεγέθη της περιφερειακής οικονομίας, όπως είναι η δημιουργία θέσεων απασχόλησης, το εισόδημα κλπ.

• Την παρακολούθηση των εξελίξεων που παρουσιάζονται ως προς τη θέσπιση και εφαρμογή νέων πολιτικών, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, στους τομείς στους οποίους παρεμβαίνει το Στρατηγικό Σχέδιο (όπως π.χ. η νησιωτική πολιτική και η πολιτική μεταφορών).

• Την περιοδική αναπροσαρμογή του Στρατηγικού Σχεδίου σε σχέση με τα αποτελέσματα και τις επιπτώσεις του και ανάλογα με την εξέλιξη των εφαρμοζόμενων πολιτικών σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, στους τομείς στους οποίους παρεμβαίνει, καθώς και ανάλογα με τις ενδεχόμενες τροποποιήσεις του προγραμματισμού σε εθνικό επίπεδο (π.χ. τυχόν αναθεωρήσεις Επιχειρησιακών Προγραμμάτων κατά την περίοδο εφαρμογής τους).

Κεντρικός φορέας, αρμόδιος για την παρακολούθηση – αξιολόγηση – επικαιροποίηση του αναπτυξιακού προγραμματισμού στο Νότιο Αιγαίο είναι πρωταρχικά η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση Νοτίου Αιγαίου. Προς την κατεύθυνση αυτή, όπως έχει ήδη αναφερθεί σε προηγούμενη ενότητα του παρόντος τεύχους, απαιτείται επιχειρησιακή ετοιμότητα της Περιφέρειας για την εφαρμογή των κατευθύνσεων του Στρατηγικού Σχεδιασμού. Ωστόσο, η μεθοδολογία της «εκ των κάτω» προσέγγισης, που ακολουθήθηκε στη διαδικασία του σχεδιασμού, θα πρέπει να συνεχίζεται και στην παρακολούθηση της εφαρμογής του Σχεδίου. Για το λόγο αυτό, προτείνεται στο πλαίσιο της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης Ν. Αιγαίου, η ανάπτυξη ενός μηχανισμού παρακολούθησης, που θα λειτουργεί με τη μορφή Αναπτυξιακού Οργανισμού, με την ευρεία συμμετοχή όλων των φορέων, που ενεπλάκησαν στις διαδικασίες του σχεδιασμού. Σκόπιμο είναι ακόμα να συμμετέχουν και εκπρόσωποι Σωματείων Εσωτερικού και Εξωτερικού, καθώς και καταξιωμένες προσωπικότητες του Νοτίου Αιγαίου. Η εξασφάλιση της αναγκαίας ευελιξίας του προτεινόμενου σχήματος, δεδομένου ότι αυτό θα περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό μελών, μπορεί να γίνει με την πρόβλεψη για τη λειτουργία μίας ολιγομελούς Εκτελεστικής Επιτροπής, αντιπροσωπευτικής των φορέων που θα συμμετέχουν στον Αναπτυξιακό Οργανισμό.

Παράλληλα, είναι αναγκαία η πρόβλεψη για την τεχνική υποστήριξη της λειτουργίας του Αναπτυξιακού Οργανισμού, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται:

• Ο εντοπισμός των αναγκαίων ενεργειών για την επιτάχυνση της υλοποίησης έργων και παρεμβάσεων.

• H on going ηλεκτρονική παρακολούθηση της εφαρμογής, με τη συγκέντρωση των αναγκαίων δεδομένων που συνδέονται με την ωρίμανση, την ένταξη και την υλοποίηση των έργων από τον μεγάλο αριθμό των κεντρικών και περιφερειακών και τοπικών φορέων που εμπλέκονται σε αυτή και το Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα του Υπουργείου Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. 

• Ο προσδιορισμός συγκεκριμένων δεικτών για την παρακολούθηση και αξιολόγηση της φυσικής υλοποίησης, των αποτελεσμάτων και επιπτώσεων του σχεδίου. 

• Η επεξεργασία εναλλακτικών σεναρίων και η υποβολή συγκεκριμένων προτάσεων αναθεώρησης του προγραμματισμού ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

Για την τεχνική υποστήριξη της λειτουργίας του Αναπτυξιακού Οργανισμού προτείνεται η διαμόρφωση ενός μηχανισμού στατιστικής παρακολούθησης των οικονομικών εξελίξεων και των επιδράσεων υλοποίησης του Στρατηγικού Σχεδίου. 

7.5.3. Μηχανισμός στατιστικής παρακολούθησης των οικονομικών εξελίξεων και των επιδράσεων υλοποίησης του Στρατηγικού Σχεδίου

Όπως έχει επισημανθεί, οι προβλέψεις της εξέλιξης των μεγεθών και οι εκτιμήσεις των επιδράσεων των διαφόρων παρεμβάσεων, είναι ένα θέμα κεφαλαιώδους σημασίας για την αποτελεσματικότητα της παρακολούθησης και αξιολόγησης και τελικά της εφαρμογής των προγραμμάτων και έργων. Ωστόσο, οι σχετικές προσπάθειες αφενός συναντούν προβλήματα στις στατιστικές υποδομές που απαιτούνται για τον υπολογισμό τους και αφετέρου βασίζονται σε υποθέσεις σταθερότητας των συνθηκών μεταξύ περιόδου βάσεως και προβολής, οι οποίες είναι πιθανόν να διαφοροποιηθούν κάτω από την επίδραση αλλαγών στο εθνικό ή περιφερειακό οικονομικό περιβάλλον. Οι αναμενόμενες επιδράσεις αποτελούν επομένως ad hoc εκτιμήσεις και θα πρέπει να ελέγχονται και να επικαιροποιούνται στην πορεία των προγραμμάτων (on going evaluation), ώστε να προσδιοριστούν ακριβέστερα οι ποσοτικές και κυρίως οι ποιοτικές επιδράσεις αλλά και οι γενικές στατιστικές, πάνω στις οποίες στηρίχθηκαν οι σχετικές εκτιμήσεις, να έχουν μεγαλύτερη περίοδο βάσης και επομένως να είναι ακόμη πιο αξιόπιστες.

Η δυνατότητα ανάπτυξης πληρέστερων και συχνότερων ποσοτικών μετρήσεων και προβλέψεων, ειδικά σε τοπικό επίπεδο, όπου παρατηρείται μεγαλύτερη έλλειψη στατιστικών δεδομένων, θα βελτιωθεί σημαντικά με το σχεδιασμό και τη λειτουργία ενός στατιστικού συστήματος βασισμένου στα πληθυσμιακά μητρώα (Population Registers), τα οποία είναι καθιερωμένα στην Ευρώπη και στην ολοκληρωμένη τους μορφή υποκαθιστούν προ πολλού τις χρονοβόρες και δαπανηρές απογραφές πληθυσμού. 

Στο πλαίσιο αυτό, ο σχεδιασμός και η πιλοτική, σε πρώτη φάση, εφαρμογή ενός τέτοιου στατιστικού συστήματος για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, εκτός των άλλων, θα αποτελέσει μια πρωτοποριακή δράση με πολλαπλά οφέλη όχι μόνο στατιστικής αλλά και διοικητικής φύσεως. Η επιτυχής του δε έκβαση είναι δυνατόν να υπαγορεύσει την δοκιμή και εισαγωγή του σε όλο το φάσμα της περιφερειακής και περαιτέρω της κεντρικής διοίκησης. Όπως έχει επισημανθεί, το μέγεθος και ο νησιωτικός χαρακτήρας της Περιφέρειας (και των επιμέρους χωρικών της ενοτήτων) προσφέρονται για μια τέτοια δράση, δεδομένου ότι το νησί (νησί-δήμος, μετά τον Καλλικράτη) είναι η βασική ανθρωπογεωγραφική ενότητα, στην οποία θα πρέπει να εστιάζεται το σύστημα στατιστικής απεικόνισης της αναπτυξιακής πραγματικότητας στο νησιωτικό χώρο. 

Το Αναπτυξιακό Όραμα του Νοτίου Αιγαίου πρέπει να στηριχθεί και να αξιοποιήσει τις προτεραιότητες που θέτει η Στρατηγική για την Ευρώπη 2020. Οι προτεραιότητες αυτές, είναι οι εξής: 

Έξυπνη Ανάπτυξη, με την ανάπτυξη μιας οικονομίας που βασίζεται στη γνώση και την καινοτομία,

Βιώσιμη Ανάπτυξη, πιο αποτελεσματική στην χρησιμοποίηση των πόρων, πράσινης ανάπτυξης και ανταγωνιστικής οικονομίας,

Ανάπτυξη Χωρίς Αποκλεισμούς, με μια οικονομία με υψηλό ποσοστό απασχόλησης που εξασφαλίζει οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή. 

Στις προτεραιότητες αυτές πρέπει ειδικά για το Νότιο Αιγαίο να προστεθεί και 

Η αντιμετώπιση των προβλημάτων της Νησιωτικότητας. 

6.1 Διατύπωση του Αναπτυξιακού Οράματος της Περιφέρειας και των κατευθυντήριων αρχών

Οι παραπάνω προτεραιότητες καθώς και οι βασικοί στρατηγικοί στόχοι των νησιωτικών περιφερειών που αναφέρθηκαν στο κεφάλαιο 9 επιβάλλουν την προσαρμογή του Αναπτυξιακού Οράματος και της Στρατηγικής Αναπτυξιακής Επιλογής της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, όπως διατυπώθηκαν στο Π.Ε.Π. 2007-2013. 

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΟΡΑΜΑ ΧΩΡΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΚΡΗΤΗΣ- ΝΗΣΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΠΕΠ 2007-2013

Ενίσχυση της Ανταγωνιστικότητας και Ανάδειξη της Ελκυστικότητας της Χωρικής Ενότητας «Κρήτης και Νοτίου Αιγαίου» σε συνθήκες Αειφόρου Ανάπτυξης.

Κύρια Αναπτυξιακή Επιλογή της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, για την προγραμματική περίοδο 2007-2013 αποτελούσε η Ενίσχυση της Ανταγωνιστικότητας της Περιφέρειας.

Η Στρατηγική Αναπτυξιακή Επιλογή «Ποιότητα στο τουριστικό και πολιτιστικό προϊόν σε συνθήκες αειφορίας, χώρος σύγχρονης έρευνας και επενδύσεων υψηλής τεχνολογίας» ώστε το Νότιο Αιγαίο να καταστεί η πιο αναταγωνιστική Περιφέρεια της Ελλάδας. 

Αναγκαίες προϋποθέσεις για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, αποτελούν: 

• Η βελτίωση της προσπελασιμότητας, που αποτελεί και ιδιαίτερο πρόβλημα λόγω της πολυνησιακής μορφής της Περιφέρειας. Η προσπελασιμότητα ερμηνεύεται τόσο σαν χωρική πρόσβαση όσο και σαν δυνατότητα βελτιωμένης πρόσβαση των κατοίκων και επισκεπτών σε υπηρεσίες. 

• Η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, δηλαδή, η συγκράτηση κρίσιμου μεγέθους πληθυσμού και παραγωγικών ηλικιών αλλά και η αναβάθμισή του (από άποψη κατάρτισης και ειδικοτήτων) ώστε να στηρίξει την επιθυμητή ανάπτυξη.

• Η εξασφάλιση της αειφορίας των πόρων, που σημαίνει συνετή διαχείριση και αξιοποίηση τους. 

• Η βελτίωση της λειτουργίας της Δημόσιας Διοίκησης, χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρξει ομαλή ανάπτυξη του νησιωτικού χώρου. 

• Η παροχή των κινήτρων για την ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας.  

Αυτές οι προϋποθέσεις ως εξειδικευμένοι στρατηγικοί στόχοι συμφωνούν εν πολλοίς με Νέους Στρατηγικούς Στόχους που εξειδικεύτηκαν και προτάθηκαν βάσει των κατευθύνσεων της Στρατηγικής για την Ευρώπη 2020 και της προταθείσας στρατηγικής για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της νησιωτικότητας στον Ευρωπαϊκό Χώρο και είναι οι ακόλουθοι: 

• Αντιμετώπιση της Περιφερειακότητας και των Προβλημάτων στις Μεταφορές και στην Πρόσβαση στις Αγορές, με έμφαση στις υποδομές και στις υπηρεσίες Μεταφορών, την προσέλευση επενδύσεων από τον ηπειρωτικό χώρο.

• Ενίσχυση της Οικονομικής Βάσης, ανάδειξη και ανάπτυξη νέων κλάδων, ανάκαμψη της μεταποίησης, αντιμετώπιση της τουριστικής και ενίοτε της αγροτικής και αλιευτικής, μονοειδίκευσης και ενίσχυση του μεγέθους των επιχειρήσεων.

• Ενίσχυση της Απασχόλησης, με την ενίσχυση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, την στοχευμένη κατάρτιση σε θέματα επιχειρηματικότητας και Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών και την ενίσχυση των νησιωτικών Πανεπιστημίων και Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. 

• Ενίσχυση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών, με την βελτίωση Δικτύων και Υπηρεσιών, την κατάρτιση, την διάχυση της χρήσης Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και Διαδικτύων και την εξειδίκευση του Αναπτυξιακού Νόμου σε θέματα Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών στον αιγιακό χώρο. 

• Αντιμετώπιση των Περιβαλλοντικών Προβλημάτων και του Περιορισμού των Φυσικών Πόρων, με την αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, την ορθολογική διαχείριση του υδατικού δυναμικού, την ανάπτυξη υποδομών και μεθόδων για την διαχείριση των απορριμάτων και το αυστηρό προσδιορισμό των χρήσεων γης. 

Έτσι το Όραμα που καλύπτει τους συγκεκριμένους Στρατηγικούς Στόχους της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: 

Αναπτυξιακό Όραμα με ορίζοντα το 2020

Χωρικά και Κλαδικά Ολοκληρωμένη, Αειφόρος, Δικτυωμένη και Ανταγωνιστική Περιφέρεια με επικέντρωση της ειδίκευσής της στον Τουρισμό - Πολιτισμό και τις Υπηρεσίες και η οποία θα διασφαλίσει εδαφική, κοινωνική και οικονομική συνοχή.

Η Χωρική Ολοκλήρωση αναφέρεται στην ισόρροπη ανάπτυξη όλων των νησιών, με ιδιαίτερη στήριξη στα μικρά νησιά. 

Η Κλαδική Ολοκλήρωση αναφέρεται στην αξιοποίηση όλων των Τοπικών και Ανταγωνιστικών Πλεονεκτημάτων και στην Ενίσχυση των κλάδων: Γεωργία, Κτηνοτροφία, Αλιεία, Βιοτεχνία- ΜΜΕ, Εμπόριο- Logistics-Μεταφορές, Τουρισμό- Πολιτισμό και Έρευνα και Ανάπτυξη. 

6.2 Στρατηγική «Ευρώπη 2020»

Η Στρατηγική για την ανάπτυξη του Νοτίου Αιγαίου πρέπει να ενσωματώσει τις βασικές προτεραιότητες της Στρατηγικής για την Ευρώπη 2020. Η στρατηγική για την Ευρώπη 2020, η στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, θέτει τρεις προτεραιότητες:

Έξυπνη ανάπτυξη, με την ανάπτυξη μιας οικονομίας που βασίζεται στη γνώση και την καινοτομία και με τομείς δραστηριοποίησης: 

- Καινοτομία, Έρευνα και Ανάπτυξη, Επιχειρήσεις Υψηλής Τεχνολογίας,

- Εκπαίδευση, κατάρτιση και Δια βίου Μάθηση- Ενίσχυση Πανεπιστημίων, 

- Ψηφιακή Κοινωνία.

Διατηρήσιμη (Βιώσιμη) ανάπτυξη, με την προώθηση μιας πιο αποτελεσματικής στην χρησιμοποίηση των πόρων, πιο πράσινης και πιο ανταγωνιστικής οικονομίας και με τομείς δραστηριόποίησης:

- Αύξηση Ανταγωνιστικότητας και Παραγωγικότητας, Πράσινη Ανάπτυξη, Πράσινες Τεχνολογίες,

- Καταπολέμηση της Κλιματικής Αλλαγής, πρόληψη κλιματικών κινδύνων, πρόβλεψη και αντιμετώπιση καταστροφών, 

- Καθαρή και αποδοτική ενέργεια, έμφαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς, με την ενίσχυση μιας οικονομίας με υψηλό ποσοστό απασχόλησης που εξασφαλίζει οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή και με τομείς δραστηριόποίησης: 

- Αύξηση της απασχόλησης, 

- Ενίσχυση των δεξιοτήτων, 

- Καταπολέμηση της φτώχιας. 

Οι προτεραιότητες αυτές και οι ειδικότεροι τομείς δραστηριοποίησης πρέπει να ενταχθούν στις προτεραιότητες και τους στόχους της νησιωτικής πολιτικής και στην αναπτυξιακή στρατηγική του Νοτίου Αιγαίου. Ειδικότερα, οι βασικοί πρωταρχικοί στόχοι της Στρατηγικής Ευρώπη 2020, αφορούν άμεσα τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά και τους αναπτυξιακούς στόχους της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. 

Ειδικώτερα η Έξυπνη Ανάπτυξη περιλάμβάνει τις εξής ενότητες:  

• Ψηφιακό θεματολόγιο για την Ευρώπη 

      Ανάπτυξη Υπηρεσιών Πρόσβασης στο Διαδίκτυο Υψηλής Ταχύτητας για τις Επιχειρήσεις και τα Νοικοκυριά.

• Νεολαία σε Κίνηση

      Ενίσχυση εκπαιδευτικού συστήματος και τις Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης ειδικότερα.

• Ένωση Καινοτομίας

      Πρόσβαση στη Χρηματοδότηση για Έρευνα και Καινοτομία. 

Η Διατηρήσιμη Ανάπτυξη περιλάμβάνει τις εξής ενότητες: 

• Μια Ευρώπη που θα χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τους πόρους.

o Αύξηση της Χρήσης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας,

o Εκσυγχρονισμός των Μεταφορών,

o Προώθηση της Ενεργειακής Απόδοσης. 

• Μια βιομηχανική πολιτική για την εποχή της παγκοσμιοποίησης.

o Βελτίωση του Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος ιδίως των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων, 

o Ενίσχυση της Ανταγωνιστικότητας.  

Η Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς περιλάμβάνει τις εξής ενότητες: 

• Ατζέντα για νέες δεξιότητες και θέσεις εργασίας.

 Δια βίου ανάπτυξη δεξιοτήτων.

 Διευκόλυνση κινητικότητας.

• Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για την καταπολέμηση της φτώχειας. 

 Διασφάλιση κοινωνικής και εδαφικής συνοχής. 

 Ενίσχυση Ανάπτυξης και Απασχόλησης. 

Στον Πίνακα που ακολουθεί αντιπαραβάλλονται οι Προτεραιότητες της Ευρώπης 2020, οι Στρατηγικοί Στόχοι και οι Άξονες - Μέτρα - Δράσεις του Επιχειρησιακού Σχεδίου. Το Στρατηγικό και το Επιχειρησιακό Σχέδιο της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου περιέχουν Στρατηγικούς Στόχους και Άξονες - Μέτρα - Δράσεις που δεν καλύπτονται από τις προτεραιότητες της Στρατηγικής Ευρώπης 2020, γεγονός που καταδεικνύει την αδυναμία της Στρατηγικής αυτής σε θέματα Νησιωτικότητας. Αν και οι Στρατηγικοί Στόχοι και οι Άξονες καλύπτονται από τους υπό διαμόρφωση στόχους της Νέας Πολιτικής Συνοχής (2014-2020) υπάρχει μεγάλη ανάγκη ενσωμάτωσης της Νησιωτικότητας τόσο στην Ευρωπαϊκή Αναπτυξιακή Στρατηγική όσο και στη Νέα Πολιτική Συνοχής. 

Πίνακας 6.1
Στρατηγική Ευρώπη 2020 και Επιχειρησιακό Σχέδιο Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου 

6.3 Στρατηγικοί Στόχοι του Αιγαιακού Χώρου 

Με βάση τα βασικά Αναπτυξιακά χαρακτηριστικά των νησιών, καθώς επίσης και με βάση τις κατευθύνσεις της Στρατηγικής για την Ευρώπη 2020 ως βασικοί Στρατηγικοί Στόχοι του Αιγαιακού Χώρου μπορούν να τεθούν οι ακόλουθοι: 

6.3.1 Αντιμετώπιση της Περιφερειακότητας και των Προβλημάτων στις Μεταφορές και στην Πρόσβαση στις Αγορές.

Τα στρατηγικά προβλήματα που παρουσιάζονται στον τομέα αυτό είναι:

• Ο Χρόνος και το Κόστος Μεταφοράς

• Τα καιρικά προβλήματα και οι επιπτώσεις τους στις θαλάσσιες μεταφορές

• Η Διπλή Νησιωτικότητα

• Η ανεπάρκεια λιμένων και αεροδρομίων (που επιτείνεται από την εποχική αύξηση του τουριστικού ρεύματος)

• Ο Προσανατολισμός των Επενδύσεων και των Μεγάλων Επιχειρήσεων στον ηπειρωτικό χώρο

Οι βασικοί στρατηγικοί στόχοι για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων είναι:

• Η Επιδότηση των Μεταφορών του Νησιωτικού χώρου (ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΟ ΙΣΟΔΥΝΑΜΟ)

• Η βελτίωση λιμανιών και αεροδρομίων

• Η βελτίωση των συνδέσεων μεταξύ των νησιών

Η δημιουργία ΚΟΜΒΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ θα συμβάλει στη μείωση της Διπλής Νησιωτικότητας, αλλά και στην ενίσχυση των νησιωτικών Πόλεων Ανάπτυξης

• Ο εκσυγχρονισμός του Επιβατικού Στόλου

• Η Ενίσχυση των Τηλεπικοινωνιών και η γενικότερη ενίσχυση του Τομέα Τεχνολογιών Πληροφορικής Επικοινωνίας

• Η προσέλκυση δυναμικών επιχειρήσεων μέσω της αξιοποίησης του Αναπτυξιακού Νόμου και της δημιουργίας Επιχειρηματικών Υποδομών στους Νησιωτικούς Πόλους (ΒΕΠΕ, ΒΙΟΠΑ, Τεχνολογικά Πάρκα, Εμπορευματικά Κέντρα – Logistics κτλ)

6.3.2 Ενίσχυση της Οικονομικής Βάσης

Τα στρατηγικά προβλήματα που αφορούν τον τομέα αυτό είναι:

• Η περιορισμένη Οικονομική Βάση

• Ο προσανατολισμός στην Γεωργία και την Αλιεία και κυρίως η Τουριστική Μονοειδίκευση και Εξάρτηση. Η τελευταία δημιουργεί προβλήματα εποχικότητας και περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

• Η βιομηχανική παρακμή, που οφείλεται στην κατάτμηση των αγορών, στο αυξημένο μεταφορικό κόστος, στην έλλειψη υπηρεσιών Συμβούλων

• Οι αυξημένες ανάγκες Υπηρεσιών Δημόσιου Τομέα ιδίως τις περιόδους αιχμής.

• Το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων

Οι στρατηγικοί στόχοι για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων είναι:

• Η κλαδική διαφοροποίηση της οικονομικής δραστηριότητας μέσω και της πολιτικής κινήτρων

• Η ενίσχυση των Νέων Τεχνολογιών, των Τεχνολογιών Πληροφορικής Επικοινωνίας και της Τηλεματικής της καινοτομίας κτλ.

• Η ενίσχυση των βιομηχανικών και επιχειρηματικών υποδομών (ΒΕΠΕ, Τεχνολογικά Πάρκα, Εμπορευματικά Κέντρα – Logistics κτλ)

• Η στήριξη Τοπικών Παραγωγικών Συστημάτων, Δικτύων Επιχειρήσεων, Clusters κτλ.

• Η ενίσχυση ειδικών μορφών τουρισμού, όπως ο Πολιτιστικός Τουρισμός

• Η δημιουργία ειδικών νησιωτικών ΚΕΠ

6.3.3 Η Ενίσχυση της Απασχόλησης

Τα στρατηγικά προβλήματα που αφορούν τον τομέα αυτό είναι:

• Η μείωση του Πληθυσμού, η γήρανση και η αύξηση της συμμετοχής του μη εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού

• Η μείωση του ποσοστού του νέου και εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού

• Η έλλειψη παράδοσης στο επιχειρείν

Οι βασικοί στρατηγικοί στόχοι για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών είναι:

• Η ενίσχυση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού

• Η στοχευμένη κατάρτιση σε θέματα επιχειρηματικότητας, Τεχνολογιών Πληροφορικής Επικοινωνίας, Εμπορίου και Εξαγωγών

• Η ενίσχυση των νησιωτικών Πανεπιστημίων και ΤΕΙ

6.3.4 Η Ενίσχυση της Πρόσβασης σε Υπηρεσίες Υγείας και Εκπαίδευσης

Τα στρατηγικά προβλήματα που αφορούν τον τομέα αυτό αφορούν κυρίως το Κόστος, που

• στον τομέα της υγείας αφορά

- τα έκτακτα περιστατικά 

- τα ατυχήματα και 

- της ειδικές θεραπείες

• στον τομέα της εκπαίδευσης αφορά 

- τις μικρές μονάδες, ιδίως της δευτεροβάθμιας

- την ειδική αγωγή

Οι βασικοί στρατηγικοί στόχοι για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών είναι:

• Ένα σύστημα επιδοτήσεων για την στήριξη των υπηρεσιών υγείας και εκπαίδευσης

• Ανάπτυξη και υιοθέτηση Νέων Τεχνολογιών και Τεχνολογιών Πληροφορικής Επικοινωνίας όπως Τηλεϊατρική, Τηλεδιάσκεψη, Τηλεκπαίδευση

6.3.5 Ενίσχυση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ)

Για την αντιμετώπιση προβλημάτων του νησιωτικού χώρου, όπως αυτών που αφορούν τις υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης απαιτείται η ανάπτυξη του τομέα ΤΠΕ. 

Τα βασικά προβλήματα για την ανάπτυξη του τομέα αυτού στον νησιωτικό χώρο είναι:

• το κόστος εγκατάστασης του εξοπλισμού

• η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού 

• τα προβλήματα ποιότητας των Τηλεπικοινωνιών

• η απροθυμία των επιχειρήσεων Τεχνολογιών Πληροφορικής Επικοινωνίας να εγκατασταθούν στα νησιά

Οι βασικοί στρατηγικοί στόχοι για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων είναι:

• Η βελτίωση των Τηλεπικοινωνιακών Δικτύων και Υπηρεσιών στον νησιωτικό χώρο

• Η Εκπαίδευση και Κατάρτιση του νησιωτικού ανθρώπινου δυναμικού

• Η διάχυση της χρήσης Η/Υ και Διαδικτύου στον νησιωτικό χώρο

• Η εξειδίκευση του Αναπτυξιακού Νόμου με την πρόβλεψη ενισχυμένων κινήτρων επέκτασης – ίδρυσης επιχειρήσεων Τεχνολογιών Πληροφορικής Επικοινωνίας στον νησιωτικό χώρο

6.3.6 Αντιμετώπιση των Περιβαλλοντικών Προβλημάτων και του Περιορισμού των Φυσικών Πόρων

Τα βασικά προβλήματα του τομέα αυτού είναι:

• Οι περιορισμένοι φυσικοί πόροι λόγω του μικρού μεγέθους των νησιών και της κατάτμησης του νησιωτικού χώρου του Νότιου Αιγαίου

• Τα προβλήματα διαχείρισης του υδάτινου αποθέματος ιδίως την τουριστική περίοδο

• Η μειωμένη ενεργειακή επάρκεια και το υψηλό κόστος παραγωγής και μεταφοράς

• Η ανεπάρκεια διαχείρισης των απορριμμάτων και η έλλειψη υποδομών

• Η οικιστική επέκταση σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και της αγροτικής γης

• Η ρύπανση των ακτών

Οι στρατηγικοί στόχοι για τη αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών είναι:

• Η Αξιοποίηση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας

• Η ορθολογική διαχείριση υδάτων και η (ορθολογική) αξιοποίηση της αφαλάτωσης

• Η διαχείριση απορριμμάτων με την ανάπτυξη πρόσφορων μεθόδων και την δημιουργία των κατάλληλων υποδομών 

• Η πολεοδομική οργάνωση και ο αυστηρός προγραμματισμός και έλεγχος χρήσεων γης

6.4 Νέοι Θεσμικοί Στόχοι της Περιόδου 2014-2020  

Οι Προτάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Πολιτική Συνοχής στη νέα Προγραμματική Περίοδο 2014-2020 περιλαμβάνουν τους ακόλουθους στόχους:

• Έρευνα & καινοτομία

• Τεχνολογίες της πληροφορίας και των επικοινωνιών (ΤΠΕ)

• Ανταγωνιστικότητα Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων (ΜΜΕ) 

• Μετάβαση προς μια οικονομία με μειωμένη χρήση άνθρακα

• Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή καθώς επίσης πρόληψη και

διαχείριση κινδύνων

• Προστασία του περιβάλλοντος & αποτελεσματική διαχείριση πόρων

• Βιώσιμες μεταφορές & άρση προβλημάτων σε βασικές υποδομές

δικτύων

• Απασχόληση & υποστήριξη της κινητικότητας του εργατικού

δυναμικού

• Κοινωνική ένταξη & καταπολέμηση της φτώχειας

• Εκπαίδευση, απόκτηση δεξιοτήτων & δια βίου μάθηση

• Ενίσχυση θεσμικής ικανότητας & αποτελεσματική δημόσια διοίκηση

Οι στόχοι αυτοί που σηματοδοτούν και δυνατότητες χρηματοδότησης, πρέπει να ληφθούν υπ’ όψη στην χάραξη του Επιχειρησιακού Προγράμματος καθώς και στην Στρατηγική της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου την νέα περίοδο 2014-2020. 

Στην νέα προγραμματική περίοδο πρέπει να υπάρξει ειδική προσαρμογή του προγραμματισμού για τις νησιωτικές περιφέρειες.

Τα διαφορετικά χαρακτηριστικά, οι ανάγκες και οι προτεραιότητες των περιφερειών όχι μόνο μεταξύ των κρατών-μελών αλλά και εντός κάθε κράτους,  δεν επιτρέπουν την υλοποίηση του μοντέλου πολιτικής “one-size-fits-all”, αλλά αντιθέτως θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη στο  σχεδιασμό της μελλοντικής πολιτικής συνοχής η πρόταση της Έκθεσης Barca για μια «place-based approach» (τοπικής προσέγγισης). 

Μια τέτοια προσέγγιση λαμβάνει υπόψη τις γεωγραφικές ανάγκες, και δεν στηρίζεται αποκλειστικά στο ΑΕΠ των περιοχών,  το οποίο τις περισσότερες φορές δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα, ιδίως των «ευάλωτων περιοχών». 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περιφέρεια Ν.Αιγαίου (Π.Ν.Α. 2012), όπου συνέβη το εξής παράδοξο: Μετά την λήξη της προγραμματικής περιόδου 2000-2006, με μόνο βασικό δείκτη ευημερίας το υψηλό ΑΕΠ  των πέντε (5) μεγάλων  νησιών της (Ρόδο, Κω, Νάξο, Σαντορίνη και Μύκονο) από το σύνολο των σαράντα οκτώ (48) κατοικημένων νησιών, η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου την προγραμματική περίοδο 2007-2013 κατατάχθηκε ως Περιφέρεια Σταδιακής Εισόδου (Phasing In) και ανήκει στο Στόχο 2 «Περιφερειακής Ανταγωνιστικότητας και Απασχόλησης» (Άρθρο 37 του Κανονισμού 1083/2006).

Αυτή η κατάταξη λειτούργησε σε βάρος των υπολοίπων 43 νησιών της Περιφέρειας  με αποτέλεσμα να ενισχυθούν ακόμα περισσότερο οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες μεταξύ των νησιών της και να μεγαλώσει το χάσμα μεταξύ των νησιών 2ης και 3ης ταχύτητας και  με τα 5 μεγάλα νησιά  να συνεχίσουν να έχουν υψηλό ΑΕΠ. 

Η Ευρωπαϊκή Περιφερειακή Πολιτική και άλλες Κοινοτικές πολιτικές, πρέπει όχι μόνο να αναγνωρίσουν τη νησιωτικότητα και το κόστος που απορρέει από τα πολλαπλά γεωγραφικά μειονεκτήματα των νησιωτικών περιοχών. Αλλά αυτή η αποδοχή θα πρέπει να απεικονίζεται με την ανάθεση κινήτρων αναλόγων με την ένταση των μειονεκτημάτων.

Ο τελικός σκοπός είναι να προσφερθούν σε αυτές τις περιοχές ευκαιρίες ανάπτυξης συγκρίσιμες με αυτές των υπόλοιπων ευρωπαϊκών περιοχών. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ΠΝΑ που απαιτούν ένα διαφοροποιημένο προγραμματικό πλαίσιο είναι τα ακόλουθα:

Το ΝΑ ανήκει στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Αυτή η γεωστρατηγική τους διάσταση πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, αφού οι θαλάσσιες περιοχές των εξωτερικών συνόρων είναι περιοχές εκτεθειμένες συχνά σε κινδύνους συμφυείς με την τοποθεσία τους: εγγύτητα σε περιοχές συγκρούσεων, παράνομη μετανάστευση, έκθεση σε θαλάσσια ρύπανση τυχαίας ή σκόπιμης προέλευσης, κτλ.  Η πολιτική συνοχής θα πρέπει να συνεισφέρει στην ασφάλεια των συνόρων της και πάνω απ’ όλα στην σταθερότητά της.

Το ΝΑ ως διάσπαρτη νησιωτική περιφέρεια απαιτεί προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου στήριξης της αναπτυξιακής προσπάθειας. Έμφαση πρέπει να δοθεί στην πολιτική για τις Κρατικές Ενισχύσεις, στο θέμα της αντιστάθμισης του επιπλέον κόστους μεταφοράς. Αυτό το μέτρο, που σήμερα εφαρμόζεται μόνο για περιοχές με χαμηλή πυκνότητα πληθυσμού ή για υπερπόντιες περιοχές, πρέπει να επεκταθεί και σε νησιωτικές περιοχές χωρίς να προκαλέσει σημαντικές διαστρεβλώσεις – το ύψος των ενισχύσεων να είναι σε αναλογία με το κόστος.

Το ΝΑ με το μόνιμο πρόβλημα, τόσο της νησιωτικότητας, όσο και της διπλής νησιωτικότητας απαιτεί ειδική στήριξη προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της συνοχής. Ελάχιστη συμβολή στην κατεύθυνση αυτή αποτελεί η ένταξη όλων των νησιωτικών περιφερειών στις περιφέρειες σε μετάβαση.Η ένταξη αυτή θα εξασφαλίσει περισσότερους πόρους στις Νησιωτικές Περιφέρειες. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος της Νησιωτικότητας απαιτείται η θεσμική παροχή δυνατότητας για εξειδίκευση των Περιφερειακών Προγραμμάτων των Νησιωτικών Περιφερειών. Η επιδίωξη, εξάλλου, της Περιφέρειας για τη δημιουργία Ειδικού Κοινοτικού Προγράμματος για το Αιγαίο, αντίστοιχου με εκείνο των Παραδουναβίων Περιοχών, πρέπει να ενισχυθεί από την Κεντρική Διοίκηση της χώρας μας, το Ευρωκοινοβούλιο και τελικά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

6.5 Υποστηρικτικές Πολιτικές 

Η επίτευξη των στόχων του Επιχειρησιακού Προγράμματος της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου θα μεγιστοποιηθεί με την αξιοποίηση Υποστηρικτικών Πολιτικών των δράσεων του Επιχειρησιακού. Στις υποστηρικτικές πολιτικές μπορούν να ενταχθούν: 

Τα Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα

- ΕΠ Περιβάλλον – Αειφόρος Ανάπτυξης

- ΕΠ Ενίσχυση της Προσπελασιμότητας

- ΕΠ Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα

- ΕΠ Ψηφιακή Σύγκλιση 

- ΕΠ Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού

- ΕΠ Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση

- ΕΠ Διοικητική Μεταρρύθμιση

Για τα ως άνω προγράμματα απαιτείται η καταγραφή των έργων και δράσεων που αφορούν την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και η διαμόρφωση πλαισίου παρέμβασης για την υλοποίησή τους και την μεγιστοποίηση της περιφερειακής τους επίδρασης.

Προγράμματα Διασυνοριακής, Διακρατικής και Διαπεριφερειακής Συνεργασίας

- Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Μεσογειακό Πρόγραμμα” 

- Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Ελλάδα – Κύπρος”

- Διασυνοριακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Ελλάδα – Ιταλία”

- Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Ελλάδα – Βουλγαρία”

- Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Νοτιοανατολική Ευρώπη”

Και στην περίπτωση αυτή, απαιτείται η καταγραφή των έργων και δράσεων που αφορούν την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και η διαμόρφωση πλαισίου παρέμβασης για την υλοποίησή τους και την μεγιστοποίηση της περιφερειακής τους επίδρασης, καθώς επίσης και η υποστήριξη νέων προτάσεων. 

Μέσα Ειδικής Στήριξης 

- JESSICA (Kοινή ευρωπαϊκή υποστήριξη για βιώσιμες επενδύσεις σε αστικές περιοχές): Είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία αναπτύχθηκε από κοινού με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Αναπτυξιακή Τράπεζα του Συμβουλίου της Ευρώπης (CEB). Στηρίζει τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη και ανάπλαση μέσω μηχανισμών χρηματοοικονομικής τεχνικής, στους τομείς:

- αστικές υποδομές – περιλαμβανομένων μεταφορών, ύδρευσης/επεξεργασίας λυμάτων, ενέργειας

- χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς ή πολιτιστικού ενδιαφέροντος– για τουριστικές ή άλλες βιώσιμες χρήσεις

- αποκατάσταση υποβαθμισμένων βιομηχανικών τοποθεσιών¬ περιλαμβανομένης της εκκαθάρισης και απορρύπανσης του χώρου

- δημιουργία νέων επιφανειών για εμπορική χρήση, για τους τομείς των ΜΜΕ, των ΤΠ και/ή Ε&Α

- πανεπιστημιακά κτήρια– ιατρικές, βιοτεχνολογικές και άλλες εξειδικευμένες εγκαταστάσεις

- βελτιώσεις στην ενεργειακή αποδοτικότητα

- JEREMIE (Kοινοί ευρωπαϊκοί πόροι για τις μικροεπιχειρήσεις και τις μεσαίες επιχειρήσεις): Είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία αναπτύχθηκε από κοινού με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων. Προωθεί τη χρήση μέσων χρηματοοικονομικής τεχνικής για τη βελτίωση της πρόσβασης των ΜΜΕ σε χρηματοδότηση μέσω των παρεμβάσεων των διαρθρωτικών ταμείων.

- JASPERS: Προσφέρει ανεξάρτητες συμβουλές στις εν λόγω χώρες της ΕΕ, προκειμένου να τους δώσει τη δυνατότητα να προετοιμάσουν μεγάλα έργα υποδομής με καλύτερο τρόπο.

- JASMINE: Είναι η τέταρτη κοινή πρωτοβουλία της Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων (ΕΤΕ). Συστάθηκε με στόχο να βελτιώσει την ικανότητα των παρόχων μικροπιστώσεων/μικροχρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων σε διάφορους τομείς, όπως η χρηστή διακυβέρνηση, τα συστήματα πληροφορικής, η διαχείριση κινδύνων και ο στρατηγικός σχεδιασμός και να τους βοηθήσει να αποκτήσουν μια σταθερή και βιώσιμη θέση στην αγορά των μικροπιστώσεων.

6.6 Αναβάθμιση Διοικητικής Ικανότητας, Βελτίωση της Οικονομικής Κατάστασης της Περιφέρειας και Αξιοποίηση της Δημόσιας Περιουσίας

Η αναβάθμιση της διοικητικής ικανότητας της Περιφέρειας σχετίζεται και απαιτεί την λεπτομερή καταγραφή και ενίσχυση των ακόλουθων Τομέων :

- Στρατηγικές Αναπτυξιακές Επιλογές

- Ανθρώπινοι Πόροι

- Υλικοτεχνική Υποδομή

- Λειτουργίες και Συστήματα Οργάνωσης

Η βελτίωση της Οικονομικής Κατάστασης της Περιφέρειας προϋποθέτει την προώθηση των θεμάτων που αναφέρονται στις Υποστηρικτικές Πολιτικές, στην Αξιοποίηση της Περιουσίας και στην Αναβάθμιση της Διοικητικής Ικανότητας.

Ιδίως ενέργειες που αφορούν την Οργάνωση των Υπηρεσιών, την λειτουργία Συστημάτων Οργάνωσης, την Αξιοποίηση του Ανθρώπινου Δυναμικού και της Υλικοτεχνικής Υποδομής και Εξοπλισμού, είναι προϋποθέσεις για την βελτίωση της Οικονομικής Κατάστασης της Περιφέρειας ως οργανισμού.

Η μεγιστοποίηση της απόδοσης των αναπτυξιακών προτάσεων πρέπει να συνδυάζεται με ρυθμίσεις θεσμικού χαρακτήρα οι οποίες σχετίζονται με την Αναβάθμιση της Διοικητικής Ικανότητας της Περιφέρειας και αφορούν:  

• Την Άρση της απομόνωσης και μείωσης των επιπτώσεων της νησιωτικότητας. Λήψη μέτρων που αναφέρονται κυρίως στις συγκοινωνίες και τις μεταφορές και στην αποκέντρωση αρμοδιοτήτων σε όλο το φάσμα του δημόσιου τομέα.

• Το Χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός. Η επισήμανση της ανάγκης εκπόνησης χωροταξικών, ρυθμιστικών και πολεοδομικών σχεδίων συνδυάζεται με τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και την επιτάχυνση της αναπτυξιακής  διαδικασίας.

• Την Προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Η ποιοτική αναβάθμιση του τομέα του τουρισμού προϋποθέτει τη λήψη μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος και ανάδειξης των χαρακτηριστικών του.

• Τη Στελέχωση των Δημόσιων Υπηρεσιών. Η έλλειψη προσωπικού και η υποστελέχωση των Δημόσιων Υπηρεσιών προκαλεί σημαντικές καθυστερήσεις στην επίλυση προβλημάτων και την εξεύρεση λύσεων.

• Την Αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Η συνεχής ενημέρωση και η κατάρτιση των στελεχών του δημόσιου τομέα θα βελτιώσει τις παρεχόμενες υπηρεσίες στις επιχειρήσεις και το κοινό.

• Τη Μείωση της γραφειοκρατίας. Οι γραφειοκρατικές διαδικασίες για αδειοδοτήσεις και άλλα ζητήματα που απασχολούν τις επιχειρήσεις μπορούν να απλουστευθούν, να διευκολύνουν τη λειτουργία των επιχειρήσεων και να ενισχύσουν την ορθή εφαρμογή ισχυουσών διατάξεων.

• Αναβάθμιση και αναδιάρθρωση των υπηρεσιών της Περιφέρειας. Μεταβολές στις βασικές υπηρεσιακές δομές και λειτουργίες της Περιφέρειας, ενίσχυση της επιτελικής υποστήριξης της Περιφέρειας με επιστημονικό δυναμικό ειδικευμένο στην παρακολούθηση των προγραμμάτων, αναδιάρθρωση βασικών υπηρεσιών και δημιουργία φορέων σε συνάφεια με τους βασικούς στόχους, κατευθύνσεις και τομείς παρέμβασης του τοπικού αναπτυξιακού σχεδιασμού και προγραμματισμού για τα επόμενα έτη, ενίσχυση των διαδικασιών εκπαίδευσης και κατάρτισης του προσωπικού της Περιφέρειας και ταχύτερη και ολοκληρωμένη ενσωμάτωση τεχνολογιών πληροφορικής στη λειτουργία της Περιφέρειας. 

Θεσμικά μέτρα που σχετίζονται τόσο με την ενίσχυση της Διοικητικής Ικανότητας της Περιφέρειας όσο και με την ίδια την ανάπτυξη του Νοτίου Αιγαίου είναι τα ακόλουθα: 

• Θέσπιση εξειδικευμένων κινήτρων. Η θέσπιση κινήτρων για συγκεκριμένες παραγωγικές δραστηριότητες ανά νησί θα ενισχύσει την ανάπτυξη και θα συμβάλει στη δημογραφική σταθερότητα.

• Παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών στις επιχειρήσεις. Η ενίσχυση των υφιστάμενων δομών (π.χ. Επιμελητηρίων) και η δημιουργία νέων για την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών προς τις επιχειρήσεις αποτελεί σημαντική εισροή στην ενισχυτική εφαρμογή του προτύπου του Δημιουργικού Περιβάλλοντος.

• Δημιουργία δομών έρευνας που ενισχύουν την παραγωγική δραστηριότητα. Η επέκταση των εκπαιδευτικών υπηρεσιών στην Περιφέρεια αποτελεί προϋπόθεση για την ίδρυση Ερευνητικών Κέντρων και Ινστιτούτων που θα βοηθήσουν την παραγωγική δραστηριότητα στα νησιά.

• Οριοθέτηση και λειτουργία κλαδικών δραστηριοτήτων. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται η σύνταξη μητρώων, η κατάρτιση κανονισμών και γενικά η καθιέρωση μέτρων εξυγίανσης και ορθολογικής λειτουργίας επιχειρήσεων και επαγγελματιών διαφόρων κλάδων. 

Η αξιοποίηση της Δημόσιας Περιουσίας αποτελεί βασική παράμετρο του αναπτυξιακού σχεδιασμού της Περιφέρειας και βασικό μέσο οικονομικής ανάπτυξης.

Για το λόγο αυτό πρέπει να καταγραφούν βασικά στοιχεία κάθε ακίνητου όπως Διεύθυνση, Επιφάνεια, Κατάσταση, Ιστορική/ Αρχιτεκτονική Αξία και δυνατή Περιγραφή. Η καταγραφή βεβαίως αυτή δεν αποτελεί παρά το πρώτο βήμα στην διαδικασία Αξιοποίησης της Ακίνητης Περιουσίας.

Μετά την καταγραφή της Ακίνητης Περιουσίας για κάθε κτίριο ή οικόπεδο ή ομάδα κτιρίων ή οικοπέδων πρέπει να διαμορφωθεί Διαδικασία Αξιοποίησης, που θα περιλαμβάνει τα ακόλουθα βήματα :

- Εκτίμηση της αξίας στην παρούσα κατάσταση του κτιρίου / οικοπέδου

-Καταγραφή δυνητικών επιδράσεων της ευρύτερης περιοχής στην εξέλιξη, ανάπτυξη και λειτουργία νέων χρήσεων του κτιρίου / οικοπέδου

- Ιεράρχηση – Επιλογή νέας χρήσης (ή χρήσεων)  

• επιδράσεις στην προσέλκυση επενδύσεων

• επιδράσεις στην απασχόληση και το εισόδημα

• επιδράσεις στην τοπική ανάπτυξη 

• επιδράσεις στο Real Estate

- Εκτιμητική του Ακινήτου στην Νέα Χρήση

- Επιλογή επενδυτικών – συμμετοχικών σχημάτων

- Τεχνικές Αξιοποίησης του Έργου 

- Διερεύνηση των δυνατοτήτων χρηματοδότησης επιμέρους δράσεων

- Επικοινωνία – Δημοσιότητα

- Για την διαμόρφωση και την μεγιστοποίηση των αποτελεσμάτων της Αξιοποίησης της Ακίνητης Περιουσίας απαιτεί την εκπόνηση Ειδικής Μελέτης μετά την λεπτομερή καταγραφή.

Όπως είναι γνωστό, το Νότιο Αιγαίο είναι μια από τις ελληνικές περιφέρειες που αποτελεί παράλληλα εξωτερικό σύνολο της χώρας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με το χωροταξικό σχέδιο της Περιφέρειας, η μεγάλη απόσταση από τα Ευρωπαϊκά Κέντρα ανάπτυξης, η ανυπαρξία κοινών συνόρων με άλλα Ευρωπαϊκά Κράτη – Μέλη και ο νησιωτικός χαρακτήρας (κατακερματισμός, πολυδιάσπαση, απόσταση) καθιστούν το Νότιο Αιγαίο μια εξαιρετικά απομονωμένη Περιφέρεια.

Η θέση όμως της Περιφέρειας στους βασικούς άξονες των θαλάσσιων μεταφορών στη Μεσόγειο (Δυτική Μεσόγειος – Κύπρος - Μ. Ανατολή και Παρευξείνια Ζώνη – Κεντρική Μεσόγειος – Β. Αφρική) δίνει δυνατότητες μείωσης αυτής της απομόνωσης με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων παροχής υπηρεσιών και προμηθειών στη ναυτιλία, από ναυπηγοεπισκευαστικές διευκολύνσεις, εξασφάλιση πληρωμάτων, έως προμήθεια καυσίμων και καταναλωτικών προϊόντων στα διερχόμενα φορτηγά ή επιβατικά πλοία. Ο σχεδιασμός και η χωροθέτηση υποδομών τέτοιων δραστηριοτήτων θα αναβαθμίσει το ρόλο της Περιφέρειας ως ενδιάμεσου σταθμού στις μεταφορές μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Μέσης Ανατολής ή Παρευξείνιων χωρών.

5.1 Επίδραση Εξωγενών Παραγόντων 

Στο πλαίσιο σχεδιασμού και η χωροθέτησης μεταφορικών υποδομών η Περιφέρεια αναμένεται να ενισχύσει το ρόλο της:

• Ως κομβικό σημείο στην ανατολική Μεσόγειο αεροπορικών και κυρίως θαλάσσιων μεταφορών μεταξύ του ηπειρωτικού τμήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών της Μέσης Ανατολής της Αφρικής και Ασίας.

• Ως πύλη εισόδου-εξόδου του Ευρωπαϊκού χώρου και ότι αυτό συνεπάγεται (υποδομές, εξοπλισμός και στελέχωση εγκαταστάσεων υποδοχής, θωράκιση και φύλαξη από εξωγενείς κινδύνους, κλπ.).

• Ως ισχυρός πόλος έλξης τουρισμού διεθνούς εμβέλειας, κυρίως νέων τουριστικών ρευμάτων και προσφοράς νέων τουριστικών προϊόντων.

Προς την κατεύθυνση αυτή, το Νότιο Αιγαίο θα μπορούσε να αξιοποιήσει τις αναπτυξιακές αυτές προοπτικές δημιουργώντας επιλεγμένες κομβικές υποδομές, που καθιστούν την περιφέρεια τμήμα των νέων αναπτυξιακών (θαλάσσιων) αξόνων μεταφορών Ανατολικής Μεσογείου-Αιγαίου-Παρευξείνιας Συνεργασίας (βλ. και Χάρτη 8.9.1) και αναβαθμίζουν το ρόλο της στην ευρύτερη περιοχή, δημιουργώντας συνθήκες ένταξής της στα γεωγραφικά και οικονομικά υποσύνολα που την περιβάλλουν. 

Στο πλαίσιο αυτό βέβαια, απαιτείται η αναδιοργάνωση και προσαρμογή του εθνικού συστήματος ακτοπλοϊκών μεταφορών, όπως έχει ήδη αναφερθεί σε προηγούμενη ενότητα του παρόντος Τεύχους. Ειδικότερα, στο πεδίο των ακτοπλοϊκών μεταφορών, σύμφωνα με το Εθνικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, ιδιαίτερο ρόλο ως σημεία κόμβοι μπορούν να επιτελέσουν οι λιμενικές υποδομές (υφιστάμενες ή νέες) της Νάξου και της Σύρου (για την περιοχή των Κυκλάδων), της Σάμου, Κω, Καλύμνου, Ρόδου, Μυτιλήνης, Χίου και Λήμνου (για την εξυπηρέτηση της πολυνησιωτικής περιοχής του Αιγαίου) και της Κέρκυρας για τα Διαπόντια νησιά. 

Γενικότερα, η εξέλιξη των σχέσεων της Ελλάδας με τις όμορες χώρες, κυρίως με την Τουρκία, αναμένεται να επηρεάσουν τις σημερινές προτεραιότητες και τις μελλοντικές αναπτυξιακές προοπτικές της χώρας και των επιμέρους χωροταξικών ενοτήτων της.

Κλασικό παράδειγμα η περίπτωση της ανακήρυξης, οριοθέτησης και εκμετάλλευσης των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ), οι οποίες προβλέπονται μετά από την ψήφιση της νέας Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας από τα Ηνωμένα Έθνη το 1982 . Ένα παράκτιο κράτος αποκτάει ΑΟΖ με μονομερή δήλωση ανακήρυξης και στη συνέχεια συνάπτει συμφωνίες οριοθέτησης με τα γειτονικά κράτη. Εντός της ΑΟΖ το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πηγών ζώντων ή μη των υδάτων, του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας. 

Η προαναφερόμενη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρει ρητά (Άρθρο 121, παράγραφος 2) ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ και ότι αυτή καθορίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές.

Ειδικά οι σχέσεις γειτνίασης του Νοτίου Αιγαίου με την Τουρκία εξελίσσονται υπό το πρίσμα της γενικότερης σχέσης των δύο χωρών. Διάφορα επίσης τοπικά προβλήματα που δημιουργούνται κυρίως στην αλιεία, είναι δυνατό να επιλυθούν με τη γενικότερη διευθέτηση των επιμέρους ζητημάτων μεταξύ των δύο χωρών. Ωστόσο, η διαρκής ρευστότητα στα εθνικά θέματα και οι συγκυριακές διακυμάνσεις των διμερών εθνικών σχέσεων, επηρεάζει και ειδικότερα θέματα όπως αυτά της σαφούς οριοθέτησης των αλιευτικών ζωνών, της τουριστικής κίνησης, της έντασης του αισθήματος ανασφάλειας κ.λπ. Καίριας σημασίας πρόβλημα το οποίο πλήττει σημαντικά την επιχειρηματικότητα στην Περιφέρεια είναι οι χαμηλές τιμές προϊόντων και παροχής τουριστικών υπηρεσιών στις απέναντι τουρκικές ακτές, κυρίως λόγω του μειωμένου ΦΠΑ έναντι εκείνου της χώρας μας. 

Ένα γενικότερο πρόβλημα, που επηρεάζει κυρίως τα ακριτικά νησιά, είναι αυτό της λαθρομετανάστευσης και της αδυναμίας ελέγχου των σχετικών ροών. 

Γενικότερα, η εξέλιξη των σχέσεων της Ελλάδας με τις όμορες χώρες, κυρίως με την Τουρκία, αναμένεται να επηρεάσουν τις σημερινές προτεραιότητες και να επιτρέψουν τον αναπτυξιακό και χωροταξικό σχεδιασμό ορισμένων κοινών δράσεων και υποδομών σε τομείς όπως ο τουρισμός, το εμπόριο, το περιβάλλον και η ενέργεια, με ιδιαίτερα οφέλη για τα νησιά.

Σύμφωνα με το χωροταξικό σχέδιο της Περιφέρειας, η ενδεχόμενη ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. καθώς και η πρόσφατη ένταξη της Κύπρου, θα αναβαθμίσουν αναμφισβήτητα τη θέση και το ρόλο της Περιφέρειας του Νοτίου Αιγαίου σε ένα νέο, ευρύτερο αναπτυξιακό και χωροταξικό σχήμα, με κέντρο βάρους τον τουρισμό και τις μεταφορές.

Ένα παράδειγμα αποτελεί η δυνατότητα συνεργασιών στον τομέα το θαλάσσιου και πολιτιστικού τουρισμού, με τη δημιουργία και λειτουργία δικτύων ή διαδρομών μεταξύ των Τουρκικών παραλίων και των νησιών της Δωδεκανήσου.

Η οικονομική ενίσχυση της Περιφέρειας από Ευρωπαϊκά Προγράμματα και Πρωτοβουλίες θα είναι στην περίπτωση αυτή ευχερέστερη και αποτελεσματικότερη, συνδυασμένη με την ενίσχυση των νέων αυτών Κρατών – Μελών μέσα στα πλαίσια διασυνοριακών δράσεων. Μια τέτοια προοπτική θα συμβάλει στην άρση της απομόνωσης και στο χαμηλότερο λειτουργικό κόστος, ενώ ταυτόχρονα θα προσελκύσει στο Νότιο Αιγαίο επενδύσεις από τον ευρύτερο Κοινοτικό χώρο.

5.2 Επίδραση της Οικονομικής Κρίσης 

Οι παραπάνω διαπιστώσεις δεν έχουν λάβει ωστόσο υπόψη μία ακόμα σημαντική παράμετρο, που συνθέτει την παρούσα οικονομική συγκυρία και αναφέρεται στις επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η οποία είναι σε εξέλιξη και πλήττει με ιδιαίτερη ένταση τη χώρα μας. Ειδικά οι περιφερειακές διαστάσεις της οικονομικής κρίσης, αν και στην παρούσα φάση είναι δύσκολο να διαγνωσθούν με ακρίβεια, θα πρέπει να διερευνηθούν και να ενσωματωθούν στις δράσεις του περιφερειακού προγραμματισμού.

Oι πρώτες ενδείξεις για τις επιπτώσεις της κρίσης στις περιφέρειες της χώρας, χωρίς ωστόσο να μπορούμε μέχρις στιγμής να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα, φαίνονται από τα πρόσφατα δημοσιευθέντα στατιστικά στοιχεία (Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2011) της εξέλιξης του συνολικού και του κ.κ. ΑΕΠ των Ελληνικών περιφερειών για το έτος 2009 (που αποτελεί το πρώτο έτος της κρίσης), σε σχέση με το έτος 2008, όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 1.1.1.78., που ακολουθεί. 

Πίνακας 5.2 - 1
Ποσοστιαία μεταβολή του συνολικού και του κ.κ. ΑΕΠ των περιφερειών και της χώρας, 2008-2009

«Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου αποτελεί μια πολυνησιακή Περιφέρεια με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με σύνθετα προβλήματα και με μεγάλες ανισότητες. Για την ανάπτυξη των νησιών και την άμβλυνση των ανισοτήτων είναι απαραίτητη η άσκηση ειδικών πολιτικών και η λήψη ειδικών μέτρων καθώς και η θέσπιση ειδικών κινήτρων και συγκεκριμένα: η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και της πληροφορικής καθώς και η μεταφορά σε νησιά με εφοπλιστική παράδοση της έδρας εφοπλιστικών εταιρειών.

Με νησιωτικές πολιτικές μπορούμε να απελευθερώσουμε τις αστείρευτες δημιουργικές δυνάμεις στα νησιά μας, να διαμορφώσουμε ένα πιο δυναμικό περιβάλλον, βιώσιμο και ανταγωνιστικό, με ποιοτικά και όχι ποσοτικά χαρακτηριστικά».

Μετά την αμεση αντίδραση της τοπικής κοινωνίας και την απόφαση 72/2012 του Περιφερειακού Συμβουλίου, το ανωτέρω κείμενο αντικατέστησε την αρχική πρόταση της Περιφερειακής Αρχής. Για λόγους πληρότητας παρατίθεται το αρχικό κείμενο που αποσύρθηκε:

5.3 Δημιουργία Ειδικών Οικονομικών Ζωνών

Σύμφωνα με σχετικά δημοσιεύματα (βλ. ‘‘Καθημερινή’’ 16-12-2011) το Υπουργείο Ανάπτυξης άφησε «ανοικτό το ενδεχόμενο δημιουργίας Ειδικών Οικονομικών Ζωνών (ΕΟΖ) σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας, οι οποίες δέχονται ισχυρό ανταγωνισμό από γειτονικές χώρες. Αναφέρθηκε ως παράδειγμα το Τριεθνές του Έβρου. Η Γραμματεία Στρατηγικών Επενδύσεων επεξεργάζεται σχέδιο για τη δημιουργία ΕΟΖ σε πρώτη φάση στην Περιφέρεια της Ανατολικής Μεκδονίας και Θράκης. Προηγουμένως πρέπει να υποβληθεί σχετικό αιτιολογημένο αίτημα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεδομένου ότι τίθεται θέμα παραβίασης των κανόνων του ανταγωνισμού από τη λειτουργία του ΕΟΖ εντός των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ενδιαφέρον για επενδύσεις στην Ελλάδα εντός ΕΟΖ έχουν εκδηλώσει κατά καιρούς Γερμανοί, Γάλλοι και Ολλανδοί επενδυτές. Πρέπει να σημειωθεί πάντως ότι διατυπώθηκαν αντιδράσεις από εγχώριες βιομηχανίες, οι οποίες υποστηρίζουν ότι τυχόν δημιουργούμενες ΕΟΖ πρέπει να υποδεχθούν παραγωγικές μονάδες «επιλεγμένων τομέων της βιομηχανίας».

Κύρια χαρακτηριστικά των ΕΟΖ, στη χώρα μας θα είναι:

• οι χαμηλοί φορολογικοί συντελεστές,
• οι απλούστερες διαδικασίες αδειοδότησης των επιχιερήσεων που θα εγκατασταθούν εντός της ΕΟΖ και
• η ταχύτερη απονομή της Δικαιοσύνης.

Ήδη, το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών (ΕΒΕΑ), με επιστολή τους προς τον Πρωθυπουργό και τους Υπουργούς Οικονομικών και Ανάπτυξης ζητεί τη δημιουργία ΕΟΖ «ως ένα μέτρο άμεσης δράσης για την προσέλκυση ελληνικών και ξένων επενδύσεων, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την τοπική ανάπτυξη» (Καθημερινή, 10-1-2012).

Σημειώνεται ότι οι επιχειρήσεις που θα εγκατασταθούν εντός των ΕΟΖ πρέπει να αναλαμβάνουν, σύμφωνα με την άποψη του ΕΒΕΑ, ορισμένες δεσμεύσεις, όπως: α) Ένα ποσοστό της τάξης του 80% των έργων και των προμηθειών για την υλοποίηση των επενδύσεων να γίνει από ελληνικές εταιρείες, β) τουλάχιστον το 0,5% των μετά φόρων κερδών, να αποδίδεται στην Περιφέρεια όπου βρίσκεται η ΕΟΖ για την υποστήριξη παρόμοιων δραστηριοτήτων ή και για κοινωφελή έργα και σκοπούς, γ) να υπάρχει δέσμευση πρόσληψης, τουλάχιστον 20% του ανειδίκευτου προσωπικού από την τοπική κοινωνία, μέσω του ΟΑΕΔ και δ) να ισχύει και για τις ΕΟΖ το εργασιακό καθεστώς που προβλέπουν οι ισχύοντες νόμοι για όλη την ελληνική επικράτεια.

Δεδομένου ότι η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου αποτελεί εξωτερικό σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εντάσσεται στο ανατολικό άκρο της λεκάνης της Μεσογείου το οποίο συνορεύει με την Τουρκία είναι δυνατό να υποστηριχθεί βάσιμα ότι δέχεται ισχυρό ανταγωνισμό από τη γειτονική χώρα, κυρίως όσον αφορά το λιανεμπόριο και τον τουρισμό. Πρόσθετοι λόγοι ένταξης της Περιφέρειας στο σχεδιασμό του Υπουργείου Ανάπτυξης για τη δημιουργία ΕΟΖ είναι η προώθηση επιχειρήσεων εξαγωγικού προσανατολισμού, η μείωση της ανεργίας, η χρησιμοποίηση τοπικών πρώτων υλών, η εισαγωγή σύγχρονης τεχνολογίας (know- how), η προσέλκυση ξένων επενδύσεων, η δημιουργία σύγχρονων υποδομών για την ανάπτυξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας, η οργάνωση μετακομιστικών κέντρων, η βελτίωση της ενδογενούς ανταγωνιστικότητας κ.ά.

Το φυσικό περιβάλλον των νησιών και γενικότερα η αναπτυξιακή τους κατεύθνση προς τον τουρισμό δημιουργεί σοβαρό θέμα επιλογής των επιτρεπόμενων δραστηριοτήτων στις ΕΟΖ. Βασική προϋπόθεση πρέπει να είναι η ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων ήπιας ή μηδενικής μόλυνσης. Συνήθως στις ΕΟΖ εγκαθίστανται μονάδες συναρμολόγησης, επεξεργασίας υλικών (ξύλου, μετάλλου, πλαστικών, κεραμεικών κ.ά. ), επισκευών, αποθήκευσης, διαμετακόμισης, οικιακού εξοπλισμού, επιχειρήσεις έμφασης στην ένταση εργασίας, επιχειρήσεις κατασκευής προϊόντων υψηλής τεχνολογίας (π.χ. πληροφορική, βιοτεχνολογία), επιχειρήσεις ειδών μόδας και πράσινης τεχνολογίας, οικονομίας της γνώσης, ερευνητικά κέντρα κ.ά.

Το καθεστώς κινήτρων στις ΕΟΖ παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία κατά περίπτωση. Τα συνήθη κίνητρα που έχουν καθιερωθεί σε διάφορες χώρες είναι αδασμολόγητες εισαγωγές εξοπλισμού και πρώτων υλών, μειωμένοι φορολογικοί συντελεστές για ορισμένο χρονικό διάστημα, μειωμένη φορολογία ακίνητης περιουσίας, ελαστική εργατική νομοθεσία, ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, ελεύθερη εξαγωγή κερδών, επιδότηση μεταφορικού κόστους, επιδότηση επιτοκίου και εργατικού κόστους, ειδικό θεσμικό καθεστώς αδειοδοτήσεων και δικαστικών διαφορών κ.ά.

Εκτός από κίνητρα της παραπάνω κατηγορίας (παρ. 4) απαιτούνται και ειδικά έργα υποδομής στις ΕΟΖ, που αφορούν την εσωτερική χωροταξική και ρυμοτομική- πολεοδομική οργάνωση του χώρου (onsite) της ΕΟΖ και τις διασυνδέσεις του χώρου αυτού με τα εξωτερικά (offsite) δίκτυα (οδικό δίκτυο, ηλεκτροδότηση, ύδρευση, τηλεπικοινωνίες, αποχέτευση κ.λ.π.). Επιπλέον στο χώρο της ΕΟΖ πρέπει να προσφέρονται κοινές υπηρεσίες για την εξυπηρέτηση των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και των επισκεπτών. Τέτοιες υπηρεσίες είναι π.χ. οι τραπεζικές συναλλαγές, η ιατρική βοήθεια, η αστυνόμευση, οι χώροι εστίασης, το ταχυδρομείο, τα διάφορα εργαστήρια κ.λ.π.

Η διοίκηση της ΕΟΖ ασκείται κατά κύριο λόγο από νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου με κύριο μέτοχο το Δημόσιο, το Δήμο ή την Περιφέρεια στην αρχική τουλάχιστον φάση δημιουργίας της ΕΟΖ και μεταγενέστερα από νομικό πρόσωπο με κύριο μέτοχο τις εγκατεστημένες επιχειρήσεις. Η διοίκηση φροντίζει και διεκπεραιώνει όλα τα θέματα που συνδέονται με την εύρυθμη λειτουργία της ΕΟΖ και παράλληλα μεριμνά για την προσέλευση νέων επιχειρήσεων και την ανάπτυξη συνεργασιών και υπεργολαβιών μεταξύ των επιχειρήσεων της ΕΟΖ.

Η δημιουργία ΕΟΖ στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαιτεί τη λήψη ειδικών νομοθετικών μέτρων σε εθνικό επίπεδο και ειδικές ρυθμίσεις με βάση την Κοινοτική νομοθεσία, οι οποίες πρέπει να συνάδουν με την κείμενη νομοθεσία για τον ανταγωνισμό και τη διακίνηση των συντελεστών της παραγωγής που έχει θεσπισθεί από τις ισχύουσες συνθήκες και συμφωνίες σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ευρωζώνης. Οι σχετικές διαπραγματεύσεις δεν είναι εύκολες εάν κρίνουμε από το παράδειγμα της Πολωνίας, η οποία διαθέτει 14 ΕΟΖ, με την έγκριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά κυρίως τα θεσπισμένα κίνητρα. Η έγκριση αυτή στηρίζεται στη «Γενική Ρύθμιση Εξαιρέσεων» (General Block Exemption Regulation), η οποία αποτελεί ένα ευέλικτο μέσο (instrument) που εφαρμόζεται adhocσε συγκεκριμένες «υποζώνες μη επαρκώς αξιοποιημένων εκτάσεων» που βρίσκονται σε καθυστερημένες περιοχές και σε περιοχές με σχετικά καλή προοπτική ανάπτυξης. Πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη ότι για την Ελλάδα οι δυσκολίες θα είναι μεγαλύτερες γιατί είναι ταυτόχρονα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης, όπου οι ισχύοντες περιορισμοί είναι αυστηρότεροι. Οι ΕΟΖ της Πολωνίας είχαν κύριο στόχο την προσέλκυση γερμανικών επενδύσεων, λόγω και του χαμηλού εργατικού κόστους και επομένως είχαν την υποστήριξη της Γερμανικής Κυβέρνησης. Οι ΕΟΖ στην Πολωνία εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο προσέλκυσης επενδύσεων το οποίο περιλαμβάνει επισήμανση επενδυτικών ευκαιριών, εύκολη αδειοδότηση, προσφορά οργανωμένων χώρων, οικονομικά κίνητρα και διάφορες συμπληρωματικές υπηρεσίες. Τα κίνητρα για τις επιχειρήσεις αυτές εντός ΕΟΖ είναι ενισχυμένα έναντι εκείνων που ισχύουν για την εγκατάσταση επιχειρήσεων εκτός ΕΟΖ. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο φορολογικός συντελεστής για τις επιχειρήσεις στην Πολωνία είναι 19%. Για τις συγκεκριμένες επιχειρήσεις εντός των ΕΟΖ μπορεί να μειωθεί μέχρι και 70% για δύο χρόνια. Ισχύει επίσης επιδότηση του εργατικού κόστους, μειωμένο κόστος βιομηχανικού γηπέδου και συνδυασμός με κίνητρα για την κατάρτιση του προσωπικού και την επιδότηση του μεταφορικού κόστους. Στη Γαλλία εξάλλου, οι αστικές ΕΟΖ είναι εκτάσεις οριοθετημένες θεσμικά στις οποίες οι επιχειρήσεις που εγκαθίστανται σ’ αυτές απολαμβάνουν για πέντε συνεχή έτη μειώσεις στη φορολογία και στις εργοδοτικές εισφορές, προκειμένου να ενισχυθεί η απασχόληση σε περιοχές με πληθυσμό πάνω από 10.000 κατοίκους, με υψηλό ποσοστό ανεργίας, ιδίως των νέων, με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων και χαμηλά εισοδήματα. Στην Ουγγαρία υπάρχουν, επίσης, ΕΟΖ σε συνοριακές περιοχές, που προσφέρουν στις επιχειρήσεις κίνητρα περισσότερο ελκυστικά, από εκείνα που ισχύουν στο εσωτερικό της χώρας.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι το θέμα των ΕΟΖ πρέπει να αντιμετωπισθεί πρώτο σε εθνικό επίπεδο με την θέσπιση σχετικής νομοθεσίας, μετά από έγκριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεύτερο με το καθορισμό των Περιφερειών όπου θα δημιουργηθούν ΕΟΖ. Επόμενω βήμα είναι ο καθορισμός των ορίων των συγκεκριμένων χώρων, ο εξοπλισμός τους με έργα υποδομής onsite και offsite, η χάραξη ισχυρής πολιτικής προσέλκυσης επενδύσεων και η τροποποίηση της νομοθεσίας για τα ισχύοντα κίνητρα, για τα Επιχειρηματικά Πάρκα καθώς και για το Χωροταξικό Πλαίσιο για τη βιομηχανία.

Η κατάρτιση ενός προγράμματος ίδρυσης και λειτουργίας ΕΟΖ απαιτεί χρόνο και μια μεγάλη σειρά εξειδικευμένων μελετών. Η εξεύριση των αναγκαίων πόρων, σε περίοδο οικονομικής κρίσης, θα συναντήσει ασφαλώς δυσκολίες.

Προτείνεται:

α) να τεθεί το θέμα (στο αρμόδιο Υπουργείο Ανάπτυξης) επιλογής της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, ως υποψήφιας περιοχής δημιουργίας ΕΟΖ, παράλληλα με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και

β) να εκπονηθεί μια προμελέτη ίδρυσης και λειτουργίας ΕΟΖ στις δύο πρωτεύουσες των τέως Νομών της Περιφέρειας, δηλαδή της Ρόδου και της Ερμούπολης. Μόνο οι δύο αυτές πόλεις της Περιφέρειας διαθέτουν τις απαιτούμενες βασικές προϋποθέσεις για την παροχή των απαραίτητων συμπληρωματικών εξυπηρετήσεων και τις εξωτερικές οικονομίες που μπορούν να στηρίξουν τη δημιουργία ΕΟΖ. Στη Προμελέτη αυτή πρέπει να προσδιορισθούν τα εξειδικευμένα κίνητρα προς τις επιχειρήσεις και οι απαραίτητες δεσμεύσεις που θα αναλάβουν οι επιχειρήσεις αυτές για την ανάπτυξη της Περιφέρειας.

Ήδη, η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, προτείνει τη δημιουργία 12 διαφορετικού κλαδικού αντικειμένου, Ειδικές Οικονομικές Ζώνες, διάρκειας 15 ετών, ενώ ταυτόχρονα προσδιορίζει συγκεκριμένα κίνητρα προσέλκυσης επενδύσεων που θα εγκατασταθούν στις ΕΟΖ της Περιφέρειας. Για τη συγκρότηση αυτής της πρότασης της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης προηγήθηκε η εκπόνηση ειδικής μελέτης αντίστοιχου περιεχομένου με την προμελέτη, που προτείνεται για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. 

Μια μορφή οργανωμένης περιοχής υποδοχής επιχειρήσεων, με την ονομασία «Ελεύθερη Ζώνη Εμπορίου» (ΕΖΕ) θεσπίζεται με νομοσχέδιο (άρθρο 41) για την τόνωση της ανάπτυξης που κατατέθηκε ήδη στην Βουλή. Στην πραγματικότητα πρόκειται για αναμόρφωση ήδη υφιστάμενου θεσμού. Η δημιουργία των ΕΖΕ αποσκοπεί όχι μόνο στη διευκόλυνση των εγχώριων εξαγωγών, αλλά και στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων στο κλάδο των logistics. Σύμφωνα με το νομοσχέδιο που προαναφέρθηκε οι λεπτομέρειες για τη σύσταση των ΕΖΕ ή των κέντρων logistics (αποθηκών κ.ά.) θα καθορίζονται κατά περίπτωση με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών. Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου μπορεί να διεκδικήσει τη δημιουργία ΕΖΕ και διακομετακομιστικών κέντρων εμπορίου, μετά από διερεύνηση του θέματος όσον αφορά το θεσμικό της πλαίσιο και τη χωροθέτηση τέτοιων υποδοχέων επιχειρήσεων στο νησιωτικό σύμπλεγμα του Αιγαίου. Η πρόβλεψη, άλλωστε ότι οι ΕΖΕ θα επιτρέπουν τη διακίνηση από τρίτες χώρες εμπορευμάτων χωρίς φόρους και δασμούς δημιουργεί τις προϋποθέσεις καθορισμού ενδιάμεσων εμπορευματικών σταθμών στις θαλάσσιες μεταφορές. 

Όπως καταγράφεται σε δύο βασικές Μελέτες για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, «Σχέδιο Στρατηγικής Ανάπτυξης του Νομού Δωδεκανήσου 2007-2015» και «Δημιουργία Ηλεκτρονικών Συστημάτων Γνώσης και Εκπόνηση Επιχειρησιακού Σχεδιασμού σε νησιά του Νομού Κυκλάδων», αλλά και στην έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τίτλο: «Analyse des régions insulaires et des régions ultrapériphériques de l’Union européenne» (2003), τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των νησιών: 

Η Περιφερειακότητα και η μεγάλη απόσταση από τους Ηπειρωτικούς Πόλους Ανάπτυξης. 

Το μικρό φυσικό και παραγωγικό Μέγεθος

Η φυσική νησιωτικότητα και οι Περιορισμένοι Πόροι. 

Τα χαρακτηριστικά αυτά δημιουργούν δυσμενείς επιπτώσεις, τόσο στην ανάπτυξη των νησιών, όσο και στην ανάπτυξη των επιμέρους κλάδων της οικονομίας. 

Οι επιπτώσεις όπως καταγράφονται στην μελέτη είναι οι ακόλουθες: 

Τα Προβλήματα στις Μεταφορές και η Περιορισμένη Πρόσβαση 

Προβλήματα Πρόσβασης σε Υπηρεσείς (Δημόσιες, Υγείας, Εκπαίδευσης)

Απουσία Εξωτερικών Οικονομιών

Εποχικότητα Ζήτησης και Απασχόλησης

Περιορισμοί στο Εξειδικευμένο Ανθρώπινο Δυναμικό 

Δυσμενείς Δημογραφικοί Παράγοντες

Περιβαλλοντικά Προβλήματα

Περιορισμένοι Φυσικοί Πόροι 

Ειδικά Προβλήματα του Νοτίου Αιγαίου 

Η διερεύνηση των κυρίων διαστάσεων του αναπτυξιακού προβλήματος του Νοτίου Αιγαίου γίνεται με βάση της ως άνω κατηγορίες επιπτώσεων. 

Το φυσικό, οικονομικό και κοινωνικό σύστημα του Νοτίου Αιγαίου αναλύθηκε διεξοδικά σε ειδικό Τεύχος του Στρατηγικού Σχεδίου. Με βάση τις διαπιστώσεις αυτές αλλά και με την αποτύπωση των παραπάνω διαστάσεων του αναπτυξιακού προβλήματος του Νοτίου Αιγαίου, όπως αυτή προέκυψε από την αποδελτίωση των πρόσφατων αναπτυξιακών μελετών, διερευνήθηκαν οι διαστάσεις του αναπτυξιακού προβλήματος. Οι διαστάσεις αυτές αφορούν τους βασικούς περιορισμούς και τις δυνατότητες στην ανάπτυξη των τριών τομέων της παραγωγής στο Νότιο Αιγαίο. 

4.1 Πρωτογενής Τομέας 

Γεωργία 

Η γεωργία και η κτηνοτροφία έχουν σημαντική θέση στην τοπική οικονομία, τόσο στα τουριστικώς ανεπτυγμένα νησιά όσο (και κατά πολλούς, κυρίως) στα μικρά νησιά. Οι διαπιστωμένες επιπτώσεις της νησιωτικότητας στην ανάπτυξη της γεωργίας δημιουργούν περιορισμούς, όπως: 

• Η Στενότητα, ο πολυτεμαχισμός του κλήρου και ο μεγάλος αριθμός σε μέγεθος εκμεταλλεύσεων, το άγονο έδαφος, 

• Το αυξημένο κόστος μεταφοράς ενδιάμεσων εισροών και τελικού προϊόντος,

• Το αυξημένο κόστος παραγωγής,

• Η έλλειψη υδάτινων πόρων (ποσοστό αρδευόμενων εκτάσεων 20% στο Νότιο Αιγαίο έναντι 56% της Χώρας),

• Προβλήματα στις αγροτικές υποδομές,

• Η Υφαλμύρωση των εδαφών,

• Η Γήρανση του Πληθυσμού, ιδίως στα μικρά νησιά και στις ορεινές περιοχές,

• Ο αυξημένος ανταγωνισμός από φθηνότερα εισαγόμενα προϊόντα,

• Η πίεση του τουρισμού στις γεωργικές χρήσεις και εκμεταλλεύσεις,

• Η απουσία σύγχρονων μονάδων επεξεργασίας και διαχείρισης γεωργικών προϊόντων, 

• O κατακερματισμός των Συναιτεριστικών Οργανώσεων,

• Η απουσία δραστηριοτήτων Εφοδιαστικής για τα γεωργικά προϊόντα. 

Οι Αναπτυξιακές Δυνατότητες που υφίστανται και οι Στρατηγικοί Αναπτυξιακοί Στόχοι που μπορούν να τεθούν στον τομέα της γεωργίας του Νοτίου Αιγαίου είναι οι ακόλουθοι:

• Ανάπτυξη- Προώθηση Τοπικών Προϊόντων και Προϊόντων Ονομασίας Προέλευσης,

• Σύνδεση Αγροτικής Παραγωγής με την Τουριστική Δραστηριότητα του Νοτίου Αιγαίου, 

• Στήριξη και ενίσχυση της Απασχόλησης στην Γεωργία, 

• Σύνδεση της γεωργίας με την Καινοτομία,

• Δημιουργία Δραστηριοτήτων Εφοδιαστικής,

• Καθιέρωση του Μεταφορικού Ισοδύναμου στον Αιγαιακό Χώρο. 

• Ολοκλήρωση της πολιτικής ανακατανομής της γης. 

Κτηνοτροφία

Η Κτηνοτροφία στο Νότιο Αιγαίο ειδικότερα παρουσιάζει υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής στα εθνικά μεγέθη σε σχέση με την γεωργία. Αρκετά κτηνοτροφικά προϊόντα καλύπτουν υψηλό ποσοστό της τοπικής ζήτησης. Οι Περιορισμοί στην ανάπτυξη της κτηνοτροφίας λόγω των επιπτώσεων της νησιωτικότητας, πέραν αυτών που αφορούν την γεωργία και το σύνολο του πρωτογενή τομέα είναι οι ακόλουθοι:  

• Προβλήματα υγιείνης, λόγω έλλειψης οργανωμένων βοσκοτόπων και λειτουργίας πρόχειρων σφαγείων, 

• Πλημμελής αξιοποίηση κτηνοτροφικών προϊόντων όπως για παράδειγμα στη συλλογή και εμπορία γάλακτος,

• Προβλήματα από την υπερβόσκηση,

• Μείωση της παραγωγής και των καλλιεργειών ζωοτροφών λόγω ανταγωνιστικότερων εκμεταλλεύσεων, 

• Μείωση των μονάδων της βοοτροφίας σε λογότερες και μεγαλύτερου μεγέθους μονάδες. 

Προκειμένου να διευκολυνθεί η ανάπτυξη της Κτηνοτροφίας στο Νότιο Αιγαίο, πέραν των παρεμβάσεων που καταγράφηκαν για τον Τομέα της Γεωργίας, απαιτείται: 

• Ειδική Στήριξη Κτηνοτροφικών μονάδων λόγω αδυναμίας εντατικοποίησης της παραγωγής, 

• Εκσυγχρονισμός των υφιστάμενων μονάδων εκτροφής, σφαγής, τυποποίησης και μεταποίησης κτηνοτροφικών προϊόντων.

Αλιεία- Ιχθυοκαλλιέργειες  

Το Νότιο Αιγαίο είναι μια από τις 3 ελληνικές και συνολικά 11 ευρωπαϊκές περιφέρειες, που είναι χαρακτηρισμένες, ως Περιφέρειες Εξάρτησης από την Αλιεία. Η Περιφέρεια έχει σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης τόσο στην Αλιεία όσο και στις Ιχθυοκαλλιέργειες. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δύο κλάδοι στο Νότιο Αιγαίο προέρχονται α) από το νησιωτικό χαρακτήρα και β) από δομικά προβλήματα των κλάδων. Προβλήματα που προέρχονται από την νησιωτικότητα είναι: 

• Έλλειψη οριοθετημένων αλιευτικών πεδίων, 

• Εποχικότητα στη ζήτηση προϊόντων της αλιείας και κατ’ επέκταση στην απασχόληση και στην οικονομική δραστηριότητα,

• Χαμηλό επίπεδο τεχνικών γνώσεων, ιδίως στα μικρά νησιά

• Μεγάλες αποστάσεις από την Αθήνα και μεταξύ των νησιών και αυξημένο κόστος μεταφοράς,

• Ένταση των προβλημάτων της παράνομης αλιείας,

• Σημαντικά προβλήματα στην Ψυκτική Εφοδιαστική, 

• Ένταση των προβλημάτων που αφορού μικρά, παλαιά και χαμηλής ιπποδύναμης σκάφη.

Στα προβλήματα αυτά έρχονται να προστεθούν και τα δομικά κλαδικά προβλήματα όπως η υπεραλίευση, η ρύπανση των θαλασσών, ο αργός ρυθμός εκσυγχρονισμού του στόλου, οι συνθήκες ασφάλειας και υγιεινής στις ιχθυοκαλλιέργειες. 

Ο βασικός και πιο κρίσιμος παράγοντας για την ανάπτυξη της αλιείας (ελεύθερης και υδατοκαλλιέργειας) είναι η προστασία του περιβάλλοντος και των αλιευτικών αποθεμάτων. Σε αυτό το πλαίσιο οι βασικότερες προτάσεις για τον κλάδο αφορούν: 

• Την δημιουργία υποδομών και υπηρεσιών που: α)ελέγχουν και προστατεύουν το θαλάσσιο οικοσύστημα και ενισχύουν τη συνετή αλίευση με τη χρήση σύγχρονων τεχνολογικών εργαλείων (δορυφόροι, βιολογικά εργαστήρια κ.ά.) και β) «ανακουφίζουν» άμεσα την θάλασσα και τις ακτές σε περιπτώσεις «ακραίων» φαινομένων και ναυτικών ατυχημάτων, 

• Έλεγχο της υπεραλίευσης (Λιμενική Αστυνομία),

• Εμποτισμό και νέων υφάλων (ναυάγια πλοίων) εφόσον το υφιστάμενο πρόγραμμα αποδώσει, βάσει επιστημονικών αποτελεσμάτων,

• Άμεση μελέτη ενίσχυσης της ιχθυιοκαλλιέγειας με τη θεσμοθέτηση «Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών» (ΠΟΑΥ) στη Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, για να περιοριστούν οι συγκρούσεις στις χρήσεις (τουρισμός- ιχθυοκαλλιέργειες),

• Έρευνα και υιοθέτηση καινοτομιών στον κλάδο της Ιχθυοκαλλιέργειας (Νέα Εμπορικά Είδη, Μονάδες Εντατικής Υδατοκαλλιέργειας στην ανοικτή θάλασσα, καινοτομίες στην τροφή, στα εμβόλια, στο γενετικό υλικό, βιοτεχνολογική αξιοποίηση των προϊόντων, παραγωγή βιολογικών και φαρμακευτικών προϊόντων κ.τ.λ.). 

4.2 Δευτερογενής Τομέας 

Ο Δευτερογενής Τομέας συμμετέχει κατά 17% στο Α.Ε.Π. του Νοτίου Αιγαίου (Επιλογή - Νομοί 2009). Ειδικότερα το ποσοστό της μεταποίησης ανέρχεται σε 3,5%. Στον κλάδο αυτό λειτουργεί ένας σημαντικός αριθμός μικρομεσαίων κυρίως επιχειρήσεων που συμβάλλει στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας και στην στήριξη άλλων βασικών τομέων όπως ο τουρισμός, οι κατασκευές και ο πρωτογενής. 

Οι επιπτώσεις της νησιωτικότητας στην ανάπτυξη της μεταποίησης του Νοτίου Αιγαίου είναι οι ακόλουθες: 

• Κατακερματισμένη Αγορά και απουσία Εξωτερικών Οικονομιών. Πέραν της μικρής αγοράς προϊόντων και εργασίας, υπάρχει έλλειψη συμπληρωματικών δραστηριοτήτων, αυξημένο κόστος και χρόνος προμηθειών και συντήρησης, προβλήματα στην πρόσβαση σε συμβουλευτικές υπηρεσίες κ.τ.λ. 

• Αυξημένο κόστος μεταφοράς και αυξημένο κόστος παραγωγής σε συνάρτηση με τα μικρά μεγέθη παραγγελιών. 

• Έλλειψη καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού (σε συνάρτηση με την μικρή και κατακερματισμένη αγορά εργασίας).

• Προβλήματα Ανταγωνιστικότητας. Αυξημένος ανταγωνισμός από τον Τουριστικό Τομέα. Επίσης το μικρό μέγεθος του Πρωτογενή Τομέα δεν στηρίζει μεγάλης κλίμακας μεταποιητικές δραστηριότητες.

• Έλλειψη Οργανωμένων Χώρων Υποδοχής και Συνεργασίας Μεταποιητικών Δραστηριοτήτων (ΒΙΟΠΑ, ΒΕΠΕ, Πάρκα Επιχειρήσεων κ.τ.λ.).

Οι βασικές προτάσεις που μπορούν να διατυπωθούν για την ανάπτυξη της μεταποίησης στο δεδομένο νησιωτικό περιβάλλον είναι: 

• Η δημιουργία Οργανωμένων Χώρων Υποδοχής βιοτεχνικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων, όπως προβλέπεται και από το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο του Τουρισμού για το Νότιο Αιγαίο καθώς και Ειδικών Οικονομικών Ζωνών και Ζωνών Ελεύθερου Εμπορίου. 

• Η Προώθηση της Έρευνας της Τεχνολογίας και τις Καινοτομίας (Δημιουργία Ειδικού Cluster, λειτουργία Επιστημονικού Πάρκου κ.τ.λ.). Η Δράση αυτή άλλωστε προβλέπεται και από το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τη Βιομηχανία. 

• Η Ενίσχυση του κλάδου Τροφίμων και Ποτών σε σύνδεση με τον τουρισμό και τον πρωτογενή τομέα (Δημιουργία Cluster και προώθηση Logistics Management). Προώθηση σε Προϊόντα Π.Ο.Π.

• Ενίσχυση Δραστηριοτήτων σχετικών με τη διαχείριση - επεξεργασία απορριμμάτων (Πράσινες Τεχνολογίες). 

• Ενίσχυση του Ναυπηγοεπισκευαστικού Κλάδου (και στον Τομέα των μικρών σκαφών). 

• Μεταποίηση Τυποποίηση Αγροτικών Προϊόντων 

Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην ενίσχυση των νησιωτικών Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων (ΜΜΕ), η οποία σύμφωνα με τεκμηριωμένες προτάσεις της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, θα μπορούσε να ενταχθεί στις διαδικασίες και στην αρμοδιότητα της Διαχειριστικής Αρχής της Περιφέρειας, για τον καλύτερο σχεδιασμό και συντονισμό της πολιτικής, για τις ΜΜΕ από την Περιφέρεια και τις τοπικές δομές. Η ουσιαστικοποίηση της πολιτικής για τις ΜΜΕ με την ενεργοποίηση της Περιφέρειας, μπορεί να προωθηθεί: 

• Με την αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων και των πόρων σε περιφερειακό επίπεδο για να δοθεί η δυνατότητα οι αποφάσεις να λαμβάνονται από θεσμούς εγγύτερους στους εν δυνάμει επενδυτές που επηρεάζονται από αυτές και που σε τοπικό επίπεδο είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι σαν «τοπικό αναπτυξιακό δυναμικό».

• Με την απλούστευση των γραφειοκρατικών διαδικασιών και τη θέσπιση ενός νέου νομικού και διοικητικού πλαισίου που να ευνοεί την επιχειρηματικότητα.

• Με τη θέσπιση ενός νέου χρηματοδοτικού πλαισίου που να ενθαρρύνει τις νέες τεχνολογίες και την καινοτομία.

• Με την ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που αξιοποιούν τα πλεονεκτήματα και τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής, τους παραδοσιακούς τομείς, τους πολιτιστικούς και περιβαλλοντικούς πόρους, τα τοπικά προϊόντα κ.λ.π.

• Με την ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων με ιδέες για παραγωγή καινοτόμων προϊόντων και αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών.

4.3 Τριτογενής Τομέας 

Ο σημαντικότερος τομέας της Οικονομίας του Νοτίου Αιγαίου, αφού καλύπτει το 78,48% της συνολικής περιφερειακής απασχόλησης. Πέραν του Τουρισμού, που λειτουργεί ως Προωθητική Δραστηριότητα της συνολικής οικονομίας, αναπτύσσονται κλάδοι όπως διαχείριση ακίνητης περιουσίας, υπηρεσίες εκμίσθωσης, εμπόριο, υπηρεσίες προς επιχειρήσεις. 

Τουρισμός

Και ο Τουρισμός, παρ’ ότι αποτελεί την Προωθητική Δραστηριότητα της περιφέρειας, υφίσταται τις επιπτώσεις της Νησιωτικότητας. Τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει είναι τα ακόλουθα: 

• Τα προβλήματα στις θαλάσσιες μεταφορές (συχνότητα δρομολογίων, ταχύτητα, κόστος μεταφορών, εποχική διαφοροποίηση) επηρεάζουν άμεσα την τουριστική κίνηση. Σημαντικό πρόβλημα είναι επίσης η έλλειψη κατάλληλων λιμενικών εγκαταστάσεων και των παρεχομένων υπηρεσιών που είναι προαπαιτούμενα για την ανάπτυξη του τουρισμού κρουαζιέρας, την εξυπηρέτηση σκαφών αναψυχής κ.λπ. Επιπρόσθετο πρόβλημα αποτελούν και οι ελλείψεις στις χερσαίες (εσωτερικές) μεταφορές και το ελλιπές οδικό δίκτυο. Σε ορισμένα νησιά αρνητικό παράγοντα για την ανάπτυξη του τουρισμού αποτελούν επίσης η έλλειψη επαρκών υποδομών για αεροπορικές μεταφορές. 

• Τα προβλήματα πρόσβασης στις δημόσιες υπηρεσίες αφορούν τόσο την τουριστική επιχειρηματικότητα (ξενοδοχεία, χώροι εστίασης, τουριστικά γραφεία κ.ά.), που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη διευθέτηση θεμάτων αδειοδότησης, λογιστικής παρακολούθησης, επιδοτήσεων ή συμμετοχής σε χρηματοδοτικά προγράμματα, κ.λπ., όσο και τους ίδιους τους επισκέπτες όταν χρειάζεται να καταφύγουν σε δημόσιες υπηρεσίες. 

• Οι ελλείψεις στην υγειονομική περίθαλψη για την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών, καθώς και η απουσία γιατρών ειδικότητας, αφορά σε μεγάλο βαθμό τον τουρισμό και τις ειδικές μορφές του. Το πρόβλημα εντείνεται ιδιαίτερα στα μικρά νησιά.

• Η πρόσβαση σε εκπαιδευτικές δομές που σχετίζονται με τον τουρισμό (σχολή τουριστικών επαγγελμάτων, σχολή ξεναγών) ή σε ειδικά σεμινάρια περιορίζεται λόγω της νησιωτικότητας.

• Το μικρό μέγεθος πολλών νησιών περιορίζει τις δυνατότητες ανάπτυξης εξωτερικών οικονομιών δεδομένου ότι δεν διαθέτουν ικανό μέγεθος αγοράς και ομοειδών επιχειρήσεων, καθώς και τις κατάλληλες διευκολύνσεις και εξυπηρετήσεις. Έτσι, αυξάνεται το κόστος και ο χρόνος αντιμετώπισης προβλημάτων που προκύπτουν σχετικών με την τουριστική δραστηριότητα.

• Η μεγάλη εξάρτηση της τοπικής οικονομίας από την τουριστική δραστηριότητα, η οποία περιορίζεται κυρίως στους θερινούς μήνες, δημιουργεί έντονο πρόβλημα εποχικότητας στην απασχόληση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της ανεργίας και τη μείωση του πληθυσμού τους χειμερινούς μήνες.

• Εξειδικευμένο προσωπικό στα τουριστικά επαγγέλματα υπάρχει στα μεγαλύτερα νησιά, ενώ στα μικρότερα είναι εμφανής η έλλειψη σε συγκεκριμένες ειδικότητες (ξενοδοχοϋπάλληλοι, σεφ, ειδικοί στο μάρκετινγκ, κ.ά.) και κυρίως σε εκείνες που συνδέονται με το σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων για ειδικές μορφές τουρισμού (οδηγοί βουνού, ναυαγοσώστες, εκπαιδευτές καταδύσεων κ.λπ.).

• Τις δύο τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται σταθεροποίηση ή και μικρή αύξηση του πληθυσμού. Προβλήματα όμως προκαλεί η εποχική μείωση του πληθυσμού. Η επιχειρηματικότητα και η απασχόληση στον τουρισμό επηρεάζεται σημαντικά αφού το σχετικά μικρό εξειδικευμένο εργατικό προσωπικό δυσκολεύει την αναπτυξιακή διαδικασία. 

• Η αύξηση των αρμοδιοτήτων των τοπικών φορέων εξουσίας διευκολύνει την ανάπτυξη του τουρισμού. Η ανάπτυξη αυτή θα υποβοηθηθεί και από την ίδρυση Παρατηρητηρίου Τουρισμού για την παροχή των σχετικών στοιχείων και πληροφοριών. Ιδιαίτερα μεγάλη είναι η ανάγκη αποκέντρωσης αποφάσεων σε σχέση με την διαχείριση κρίσεων στον τουριστικό τομέα. 

• Ο τουρισμός έχει συχνά δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον αλλά και ο ίδιος επηρεάζεται αρνητικά από τα περιβαλλοντικά προβλήματα, τόσο του φυσικού περιβάλλοντος, όπως η κλιματική αλλαγή, η απερήμωση, η θαλάσσια ρύπανση, κ.ά., όσο και του δομημένου περιβάλλοντος, όπως η αλλοίωση των παραδοσιακών οικισμών, η άναρχη δόμηση κ.ά. Ιδιαίτερο πρόβλημα αποτελεί σε ορισμένα νησιά η υπερβολική τουριστική ανάπτυξη σε σχέση με τη «φέρουσα ικανότητα» του φυσικού περιβάλλοντος και των διαθέσιμων υποδομών. Οι προκαλούμενες περιβαλλοντικές πιέσεις έχουν μακροχρόνιες δυσμενείς επιπτώσεις. Ένα ακόμη πρόβλημα αποτελεί η δυσκολία αντιμετώπισης κινδύνων από φυσικές καταστροφές (π.χ. πυρκαγιές) που είναι συνήθως μεγαλύτερος στα νησιά λόγω μικρής διαθέσιμης πυροσβεστικής δύναμης. 

• Η έλλειψη υδάτινων πόρων και πόσιμου νερού αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα στο νησιωτικό χώρο που έχει άμεση επίπτωση στον τουρισμό. Επίσης πολλά νησιά αντιμετωπίζουν πρόβλημα ενεργειακής επάρκειας. 

Στον τουριστικό τομέα τα μειονεκτήματα τα οποία προκαλεί η νησιωτικότητα μπορούν να αντιμετωπιστούν με στοχευμένες δράσεις που θα έχουν ως σκοπό:

• Την ειδική προβολή με στόχο την προσέλκυση τουριστών όλο το χρόνο, η οποία θα πραγματοποιηθεί μέσω της εστίασης σε ειδικές ομάδες-αγορές (niche markets) όπως π.χ. οι φυσιολάτρες, οι αναρριχητές, κ.ά.

• Τη μεγιστοποίηση της χρήσης εφαρμογών e-tourism και των εργαλείων κοινωνικής δικτύωσης 

• Την καλύτερη συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων με τη δημιουργία ΣΔΙΤ, την εκμετάλλευση νέων εργαλείων χρηματοδότησης (π.χ. το πλαίσιο fast track), την ανταλλαγή απόψεων κ.ά. 

• Την ενίσχυση τουριστικών επιχειρήσεων με αναπτυξιακά κίνητρα.

• Την ορθολογική διαχείριση του θέματος της τουριστικής κατοικίας.

• Τον ανασχεδιασμό του συστήματος μεταφορών και την αναθεώρηση του συστήματος τιμολόγησης των μεταφορικών υπηρεσιών (θαλάσσιων, αεροπορικών, ενδονησιωτικών, κ.λπ.) 

• Την καθιέρωση μέτρων για την ενίσχυση του τουρισμού κρουαζιέρας και ιστιοπλοΐας/yachting.

• Την αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και δομημένου) και των τοπίων ιδιαίτερου κάλλους. 

• Την έγκαιρη αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών και απειλών. 

• Την αναβάθμιση της τουριστικής εκπαίδευσης με τη δημιουργία πανεπιστημιακού Τμήματος Τουρισμού και την βελτίωση της τουριστικής κατάρτισης.

• Την ίδρυση Ινστιτούτου Τουριστικών Μελετών της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας στη Ρόδο. 

• Την ανάδειξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού που βασίζονται στην φυσιολατρία και τον πολιτισμό. 

• Την ενίσχυση της προβολής των προϊόντων ΠΟΠ και των εστιατορίων για την ενίσχυση του γαστρονομικού τουρισμού. 

• Την ενίσχυση οικοτεχνικών και βιοτεχνικών επιχειρήσεων για την παραγωγή προϊόντων υψηλής ζήτησης από τους τουρίστες.

• Την ενίσχυση του τουρισμού MICE με έμφαση στα επιστημονικά συνέδρια και στα θερινά σχολεία. 

• Τη αναδιοργάνωση των υπηρεσιών υγείας με στόχο την ανάπτυξη ιατρικού τουρισμού. 

• Την ίδρυση Παρατηρητηρίου Τουρισμού στην Κω. 

Πολιτισμός 

Ο Πολιτιστικός Τομέας άρρηκτα συνδεδεμένος με τον Τουρισμό, υφίσταται και αυτός τις επιπτώσεις της Νησιωτικότητας:

• Η προσβασιμότητα στα αξιοθέατα και τις εκδηλώσεις εξαρτάται από τα οδικά δίκτυα πρόσβασης και τις μεταφορές. Οι ελλείψεις που παρουσιάζονται σε αυτά σε αρκετά νησιά επηρεάζουν αρνητικά την πολιτιστική ανάπτυξη και τον πολιτιστικό τουρισμό. Ειδικότερα όσον αφορά τις μεγάλης κλίμακας πολιτιστικές εκδηλώσεις (φεστιβάλ, συναυλίες) η έλλειψη συντονισμού των μεταφορών για την εξυπηρέτηση αυξημένου αριθμού επισκεπτών είναι εμφανής.

• Τα προβλήματα πρόσβασης στις δημόσιες υπηρεσίες που επηρεάζουν τον τομέα του πολιτισμού συνδέονται κυρίως με την αδειοδότηση σχετικά με θέματα αρχαιοτήτων ή παραδοσιακών οικισμών για την επίλυση των οποίων επιβάλλεται μετακίνηση στη Ρόδο ή στην Αθήνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Κυκλάδων της οποίας η έδρα βρίσκεται στην Αθήνα και όχι στη Σύρο. Επίσης τα προγράμματα των μουσείων και των άλλων πολιτιστικών οργανισμών που απαιτούν συντονισμό και συνεργασία με άλλες δημόσιες υπηρεσίες, οι οποίες απουσιάζουν από πολλά νησιά, συναντούν δυσκολίες στην πραγματοποίησή τους.

• Ελλείψεις στον τομέα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, της κατάρτισης ξεναγών και στελεχών εξειδικευμένων στη διοίκηση πολιτιστικών οργανισμών και στην οργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων έχουν αρνητική επίδραση στην τοπική πολιτιστική ανάπτυξη.

• Στον τομέα πολιτιστικής ανάπτυξης και δημιουργίας παρουσιάζονται προβλήματα λόγω έλλειψης εξειδικευμένων υπηρεσιών στον τομέα αυτό. Το μικρό μέγεθος των νησιών δεν διευκολύνει την εγκατάσταση σε αυτά υπηρεσιών καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, αιθουσών τέχνης κ.λπ.

• Η επισκεψιμότητα σε χώρους πολιτιστικού ενδιαφέροντος και η συμμετοχή σε πολιτιστικές εκδηλώσεις παρουσιάζουν έντονα φαινόμενα εποχικότητας, τα οποία συνδέονται άμεσα με το απασχολούμενο προσωπικό στον τομέα του πολιτισμού. Επιπλέον, οι πολιτιστικοί πόροι δεν αξιοποιούνται κατά τους χειμερινούς μήνες, αλλά υπολειτουργούν ή και διακόπτεται εντελώς η λειτουργία τους.

• Η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού για τη στελέχωση των φορέων καλλιτεχνικής εκπαίδευσης (ωδεία, μουσικές σχολές, σχολές χορού, θεατρικά εργαστήρια) και των άλλων πολιτιστικών οργανισμών, καθώς και για την παρουσίαση των αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων και μουσείων και την οργάνωση ειδικών εκδηλώσεων αποτελεί ανασχετικό παράγοντα για την τοπική πολιτιστική ανάπτυξη.

• Η έλλειψη νεανικού πληθυσμού σε ορισμένα μικρά κυρίως νησιά περιορίζει την ανάπτυξη της πολιτιστικής δημιουργίας και δραστηριότητας.

• Στον πολιτιστικό τομέα η αποκέντρωση αποφάσεων (σε θέματα αδειοδότησης, κ.λπ.) εμποδίζεται λόγω της απόστασης των νησιών από τα κέντρα λήψης αποφάσεων.

• Η ελλιπής προστασία του δομημένου περιβάλλοντος των παραδοσιακών οικισμών, των τοπίων φυσικού κάλλους και των περιοχών NATURA 2000 επηρεάζουν αρνητικά το πολιτιστικό απόθεμα των νησιών και συντελούν στην αλλοίωση της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας και πολιτιστικής τους ταυτότητας.

Στον πολιτιστικό τομέα τα μειονεκτήματα τα οποία προκαλεί η νησιωτικότητα μπορούν να αντιμετωπιστούν με στοχευμένες δράσεις που θα έχουν ως σκοπό:

• Την αποτελεσματικότερη προώθηση της ταυτότητας κάθε νησιού σύμφωνα με τα διαφορετικά πολιτισμικά και αναπτυξιακά χαρακτηριστικά του (με βάση διαφορετικές «ταχύτητες τουριστικής ανάπτυξης») 

• Τη χρήση καινοτόμων μέσων ανάδειξης των πολιτιστικών πόρων (δημιουργία καινοτομικών μουσείων ή εφαρμογών και θεματικών πάρκων) 

• Την ενίσχυση της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας με την ίδρυση ή τη βελτίωση των σχολών καλλιτεχνικής εκπαίδευσης.

• Την ανάδειξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού που βασίζονται στην φυσιολατρία και τον πολιτισμό. 

• Τη βελτίωση της δικτύωσης μεταξύ των νησιών για την ανάδειξη των πολιτιστικών πόρων και δράσεών τους (πολιτιστικές διαδρομές, δίκτυο εκδηλώσεων μεγάλης κλίμακας, δίκτυο μουσείων). 

• Την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν από την υπέρβαση τυχόν της φέρουσας ικανότητας των νησιών. 

Οι προτεινόμενες δράσεις παρουσιάζονται αναλυτικά σε ειδικά κεφάλαια Τευχών που συνοδεύουν το Στρατηγικό Σχέδιο. 

4. 4 Ανώτατη Εκπαίδευση και Έρευνα 

Η πολυνησιωτικότητα και η κατάτμιση του νησιωτικού Αιγαιακού Χώρου, αλλά και οι αδυναμίες του θεσμικού πλαισίου της Ανώτατης Εκπαίδευσης δημιούργησαν σημαντικά προβλήματα στην ορθολογική και προσαρμοσμένη στην αναπτυξιακή φυσιογνωμία των νησιών, κατανομή Πανεπιστημιακών Τμημάτων και Ερευνητικών Κέντρων. Αποτέλεσμα αυτής της μη ορθολογικής κατανομής εγκατάστασης είναι τόσο η έλλειψη στήριξης της αναπτυξιακής διαδικασίας των νησιών ή των νησιωτικών συμπλεγμάτων, όσο και η ίδια η ανάπτυξη της Ανώτατης Εκπαίδευσης και της Έρευνας στο Αιγαίο. 

Για την επίλυση των παραπάνω προβλημάτων απαιτείται Χωρικός και Θεματικός αναπροσανατολισμός των Προγραμμάτων Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου ώστε να ανταποκρίνεται στα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά των νησιών της Περιφέρειας και στις ανάγκες τους για την προώθηση αναπτυξιακών και καινοτομικών δράσεων και επιχειρηματικών πρωτοβουλιών. Ο νέος Νόμος για την Ανώτατη Εκπαίδευση δίνει τη δυνατότητα να δημιουργηθούν στο πλαίσιο των Σχολών, νέα Προγράμματα Προπτυχιακών Σπουδών. Απαραίτητη είναι η συνεννόηση και η συνεργασία της Περιφέρειας, των Τοπικών Αναπτυξιακών και Επιχειρηματικών Φορέων και του Πανεπιστημίου, στο πλαίσιο της ακολουθούμενης σε παγκόσμιο επίπεδο πρακτικής του Τριπλού Έλικα (δηλαδή η συνεργασία των παραπάνω τριών θεσμών). 

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η δημιουργία Ερευνητικών Κέντρων συναφών, τόσο με τις αναπτυξιακές δυνατότητες της Περιφέρειας, όσο και με τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και Επικοινωνίας και την Καινοτομία. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και Επικοινωνίας είναι αναγκαία προϋπόθεση για την ανατιμετώπιση των περιορισμών που συνεπάγεται το μικρό μέγεθος και οι κατακερματισμένες αγορές του νησιωτικού χώρου. 

Επιπροσθέτως, η δημιουργία κατάλληλων δομών Ανώτατης Εκπαίδευσης για την προσέλκυση ξένων φοιτητών πρέπει να αποτελέσει άμεσο στόχο της αναπτυξιακής στρατηγικής.

4.5 Μεταφορές

Νησιωτικότητα και Εθνικό Σύστημα Μεταφορών  

Η νησιωτικότητα και βάσει αυτής η γεωγραφική ιδιομορφία του νησιωτικού χώρου, δημιουργεί απαιτήσεις για την ανάπτυξη ενός σύνθετου και καλά οργανωμένου συστήματος μεταφορών. Οι απαιτήσεις αυτές είναι μεγαλύτερες στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, που διαθέτει το μεγαλύτερο αριθμό, διασπορά και ποικιλία νησιών της Ελλάδας. Κατ’ επέκταση, η ένταση της νησιωτικότητας είναι ιδιαίτερα μεγάλη στην περιφέρεια, αφού αναφέρεται στη συνδυασμένη επίπτωση των τριών θεμελιωδών παραγόντων της (απομόνωση, απόσταση, μέγεθος), γεγονός που εκφράζεται με το φαινόμενο της «διπλής νησιωτικότητας», όπου η απομόνωση αναφέρεται ακόμα και μέσα στον ίδιο το νησιωτικό χώρο, εξαιτίας του μικρού μεγέθους των νησιών, της δυσκολίας ενδο-νησιωτικής επικοινωνίας και της απόστασης όχι μόνο από την ηπειρωτική χώρα, αλλά και από τα μεγαλύτερα νησιά της περιφέρειας. Για τους λόγους αυτούς άλλωστε, υπάρχει και μεγάλος αριθμός άγονων γραμμών, τον οποίο συμπληρώνουν οι λοιπές ακτοπλοϊκές και εναέριες συνδέσεις, με τα γνωστά προβλήματα και τις δυσχέρειες πρόσβασης και διασύνδεσης. 

Τα προβλήματα αυτά επιτείνονται περαιτέρω από την υφιστάμενη οργάνωση του συστήματος ακτοπλοϊκών μεταφορών και συγκεκριμένα από τη γραμμική («πολική εν σειρά») μορφή που ακολουθεί, αφού μεγαλώνει σημαντικά τις ακτοπλοϊκές αποστάσεις για πολλά νησιά, που δεν έχουν απ’ ευθείας σύνδεση με την ηπειρωτική χώρα ή με τα μεγαλύτερα νησιά. Οι αδυναμίες αυτές θα αντιμετωπισθούν σε μεγάλο βαθμό από τη σχεδιαζόμενη μετατροπή του υπάρχοντος συστήματος των απευθείας ακτοπλοϊκών συνδέσεων από τον Πειραιά προς τα νησιά στο σύστημα του «κορμού και των ανταποκρίσεων», δηλαδή σε ένα σύστημα ακτινωτό (hub and spoke) με περισσότερες άμεσες συνδέσεις, λύση που μέχρι τώρα παραμένει ανεφάρμοστη. 

Τα βασικά στοιχεία της αγοράς των νησιωτικών μεταφορών έχουν ως εξής:

 Λειτουργία Ολιγοπωλιακών ή και Μονοπωλιακών Μεταφορικών Συστημάτων τόσο στις εναέριες, όσο και στις θαλάσσιες μεταφορές. 

 Μεγάλος αριθμός εμπλεκομένων φορέων, τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού όσο και σε επίπεδο κατασκευής, λειτουργίας, συντήρησης, εκμετάλλευσης, ελέγχου κ.ο.κ. (Υπουργεία, ΟΤΑ, ναυτιλιακές και αεροπορικές εταιρίες κ.λπ.). Η πολυαρμοδιότητα και η έλλειψη ολοκληρωμένης αντιμετώπισης του θέματος των μεταφορών, έχει ως αποτέλεσμα τη μειωμένη απόδοση του συστήματος των μεταφορών και τη χαμηλή λειτουργικότητά του.

 Έλλειψη αποκλειστικών εμπορευματικών μεταφορών καταναλωτικών προϊόντων από και προς τα νησιά, είτε αεροπορικώς είτε δια θαλάσσης. Οι λίγες αμιγώς εμπορευματικές μεταφορές αφορούν κυρίως μεταφορές ορυκτών-μεταλλευμάτων από ορισμένα νησιά (π.χ. Μήλος, Νίσυρος) και τη μεταφορά νερού και καυσίμων με μικρά εμπορικά πλοία (motorships) σε μια σειρά νησιών.   

 Μεγάλη εποχικότητα στο μεταφορικό έργο και υψηλό κόστος μεταφοράς, με σημαντικές επιπτώσεις στη βιωσιμότητα των μεταφορικών εταιριών, στο κόστος συντήρησης των υποδομών, στο βαθμό εξυπηρέτησης των χρηστών (π.χ. μεγάλες πληρότητες στις περιόδους αιχμής, έλλειψη εισιτηρίων, θέσεων και καμπινών) κ.ά.

 Απουσία «συμπληρωματικότητας», που αναφέρεται στην έλλειψη τόσο της απαιτούμενης «διατροπικότητας», όσο και της «διαλειτουργικότητα» των μέσων και των υπηρεσιών μεταφοράς, με αποτέλεσμα την επιβάρυνση με επιπλέον κόστος, την απώλεια χρόνου, την αποθάρρυνση των χρηστών κ.ά. 

Ως προς τις υποδομές, εξαιτίας της φυσιογνωμίας του νησιωτικού χώρου και κατ’ επέκταση, του δυσανάλογα μεγάλου, σε σχέση με το μέγεθος των νησιών, αριθμού υποδομών μεταφορών, παρατηρούνται αρκετά προβλήματα. Οι υποδομές θαλασσίων μεταφορών σε αρκετά νησιά παρουσιάζουν ελλείψεις (μικρή χωρητικότητα, περιορισμένοι και χαμηλού ύψους προβλήτες, μικροί λιμενοβραχίονες, ανάγκη βυθοκόρυσης κ.α.). Οι βασικές αερολιμενικές υποδομές (αίθουσες επιβίβασης–αποβίβασης, αεροδιάδρομοι, δάπεδα στάθμευσης αεροσκαφών, ραδιοτηλεοπτικές υποδομές) των κύριων αεροδρομίων της περιφέρειας είναι σχετικά επαρκείς. Ωστόσο, κάποιοι από τους μικρότερους αερολιμένες βρίσκονται στα «όρια» της αεροπορικής αγοράς εξαιτίας της διεθνούς τάσης ναύλωσης μεγαλύτερων σκαφών σε μικρότερες περιφερειακές αγορές. Σε κάποια αεροδρόμια, ακόμα και σχετικά νέα (π.χ. Καλύμνου), δημιουργούνται ανάγκες επέκτασης. Έλλειψη υπάρχει και εδώ στις ενδοπεριφερειακές συνδέσεις, αφού οι συνδέσεις του νομού Δωδεκανήσου με το νομό Κυκλάδων είναι σπάνιες. Το γεγονός αυτό δημιουργεί μεγάλα προβλήματα στην ενδοπεριφερειακή επικοινωνία, στη συνοχή και ενίσχυση του τοπικού παραγωγικού συστήματος, στην ομαλή εξυπηρέτηση των χρηστών από τις παρεχόμενες κοινωνικές υπηρεσίες κ.λπ. Είναι αυτονόητο βέβαια, ότι τα προβλήματα αυτά δεν αφορούν μόνο τις σχετικές ανάγκες των τουριστών, αλλά και των μόνιμων κατοίκων, εργαζομένων, επιχειρηματιών, δημόσιων λειτουργών κ.α.

Στο πλαίσιο των ανωτέρω διαπιστώσεων και της γενικότερης τάσης, αλλά και διαπιστωμένης ανάγκης, για την αναμόρφωση του συστήματος μεταφορών στο νησιωτικό χώρο, θα πρέπει να σκιαγραφηθεί το πλαίσιο πάνω στο οποίο θα διαμορφωθεί η νέα στρατηγική για τις μεταφορές. Η στρατηγική αυτή βέβαια έχει εθνική διάσταση, στην οποία όμως θα πρέπει να προσαρμοσθεί ο αντίστοιχος σχεδιασμός της περιφέρειας. 

Σύμφωνα με το Επιχειρησιακό Σχέδιο Νομού Κυκλάδων  (2008), για τον επαναπροσδιορισμό του συστήματος μεταφορών στα νησιά θα πρέπει να τεθούν ορισμένες βασικές αρχές. Κατ’ αρχήν, η ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού συστήματος μεταφορών στο νησιωτικό χώρο θα πρέπει να ενσωματώσει όχι μόνο το φαινόμενο της νησιωτικότητας, αλλά και τη διαφοροποιημένη έντασή του μέσα στο νησιωτικό χώρο. Παράλληλα, δεδομένου ότι οι μεταφορές αποτελούν δημόσιο αγαθό και συνεπώς η πρόσβαση των πολιτών στις υπηρεσίες μεταφορών δεν μπορεί να στηρίζεται αποκλειστικά στη λογική της ανάλυσης κόστους – οφέλους, θα πρέπει να παρέχονται με ανεκτό οικονομικό αντίτιμο για όλους, επομένως και για τους κατοίκους των νησιών. Η έννοια του δημόσιου αγαθού περιλαμβάνει την αρχή της οικονομικά προσιτής (μεταφορικής) υπηρεσίας για το σύνολο του νησιωτικού πληθυσμού, η οποία όμως στο ισχύον πλαίσιο δεν διασφαλίζεται, ακόμα και στις επιδοτούμενες γραμμές και συνεπώς θα πρέπει να επαναπροσδιορισθεί. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να εξασφαλισθεί η παροχή μιας ελάχιστης εγγυημένης υπηρεσίας δημόσιου συμφέροντος («καθολική υπηρεσία») για κάθε χρήστη, ανεξάρτητα από τη γεωγραφική του θέση και σε προσιτή τιμή. Παράλληλα, οι μεταφορές στα νησιά αποτελούν υπηρεσία Γενικού Οικονομικού Ενδιαφέροντος, δεδομένου ότι η συμβολή τους στη βιωσιμότητα του νησιωτικού χώρου, αλλά και στη συνοχή του συνόλου του εθνικού χώρου, είναι πολυδιάστατη. Επιπλέον, για λόγους ισότητας των πολιτών, για την κάλυψη αντίστοιχης απόστασης από το Κέντρο, οι προσφερόμενες υπηρεσίες θαλάσσιων μεταφορών πρέπει να συγκλίνουν με τις υπηρεσίες των χερσαίων μεταφορών όσον αφορά το κόστος του χρήστη, τη διάρκεια του ταξιδιού και την προσφερόμενη ποιότητα, σε ένα πλαίσιο θεώρησης όπου ο νησιώτικος χώρος αποτελεί προέκταση του χερσαίου χώρου και συνεπώς, η χρέωση για την μεταφορά ανάμεσα σε ίσες αποστάσεις πρέπει να είναι δίκαιη. Στη βάση αυτή οικοδομείται η λειτουργία του Μεταφορικού Ισοδύναμου. Τέλος, δεδομένων των τάσεων στο σχεδιασμό και στην ανάπτυξη των μεταφορών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε συνδυασμό με τις ιδιαιτερότητες του νησιωτικού χώρου, απαιτείται η ολοκληρωμένη θεώρηση του συστήματος μεταφορών, με τη συνδυασμένη χρήση και συμπληρωματικότητα των μέσων και των σχετικών υπηρεσιών. Αυτό γίνεται αφενός μεν μέσω της προκήρυξης του μεταφορικού έργου που καλείται να προσφέρει ο επενδυτής (προς συγκεκριμένα νησιά, σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους και με προδιαγεγραμμένη συχνότητα), αντί της (υφιστάμενης) προκήρυξης αποκλειστικά και περιοριστικά στη βάση των χαρακτηριστικών του μεταφορικού μέσου. Αφετέρου δε, με την ανάπτυξη ενός συστήματος που να στηρίζεται στη διατροπικότητα και διαλειτουργικότητα των υποδομών και των μέσων, κυρίως των ακτοπλοϊκών και αεροπορικών και δευτερευόντως των οδικών μεταφορών. Προς την κατεύθυνση αυτή, απαιτείται η συμπληρωματικότητα και συντονισμός των αερομεταφορών με τις ακτοπλοϊκές μεταφορές σε ότι αφορά το συνδυασμό των κομβικών σημείων των δύο δικτύων και το σχεδιασμό των δρομολογίων τους, ώστε να εξασφαλίζεται η έλξη και εξυπηρέτηση εξωτερικών ροών (κυρίως τουριστικής κίνησης) αεροπορικώς σε συγκεκριμένα κέντρα και η διάχυση της κίνησης στη συνέχεια στα γύρω νησιά – προορισμούς, με τη χρήση κατάλληλων σκαφών (τύπου, μεγέθους, ταχύτητας) για κάθε περίπτωση και με θέσπιση πλαισίου κινήτρων προς την ιδιωτική πρωτοβουλία. Στο πλαίσιο αυτό, είναι αναγκαίος ο σχεδιασμός και η λειτουργία γραμμών "κορμού" και "δευτερευουσών" γραμμών, κυκλικής ή ακτινωτής διάταξης, εξυπηρέτησης υποσυστημάτων νησιών και νησιωτικών συμπλεγμάτων, ώστε να μειωθεί το βασικό πρόβλημα των χρονοαποστάσεων και να διασφαλίζεται η προσπελασιμότητα όλων των νησιών για όλο το χρόνο. Τέλος, η σύγκλιση των οδικών μέσων μεταφοράς στις κομβικές αυτές υποδομές κρίνεται καίριας σημασίας, παράλληλα με την σχετική αναβάθμιση των υποδομών και τον ορθολογικό χωροταξικό σχεδιασμό. 

Οι μεταφορές στο Νότιο Αιγαίο στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Μεταφορών   

Τα κύρια «μέσα» της Κοινοτικής Πολιτικής Μεταφορών είναι τα Διευρωπαϊκά Δίκτυα και οι Πανευρωπαϊκοί Διάδρομοι. Μέσω της υλοποίησης των Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφορών, η Κοινοτική Πολιτική Μεταφορών συμβάλλει ουσιαστικά στην Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή της Ένωσης. Επιπλέον, η ανάγκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για επέκταση των αγορών και αύξηση της κερδοφορίας της, στο πλαίσιο του διεθνούς ανταγωνισμού, σε συνδυασμό με τη γενικότερη αναδιάρθρωση που επήλθε στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, συμπεριλαμβάνει τη βελτίωση και αναδιάρθρωση των υποδομών. Στο πλαίσιο αυτό, μέσω της κατασκευής των Πανευρωπαϊκών Αξόνων Μεταφορών γίνεται προσπάθεια διασύνδεσης των χωρών αυτών με τα δίκτυα υποδομών της ΕΕ. 

Στο πλαίσιο αυτό, θετική κρίνεται η συγκυρία για τις νησιωτικές περιοχές της Ελλάδας, που διαμορφώνει η νέα γενιά Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφορών. Συγκεκριμένα, στη νέα λίστα για τα Διευρωπαϊκά Δίκτυα Μεταφορών για πρώτη φορά συμπεριλαμβάνονται και λιμενικές υποδομές, οι οποίες προωθούνται για την ανάπτυξη των Διευρωπαϊκών «Θαλάσσιων Λεωφόρων», στο πλαίσιο γενικότερης της προσπάθειας ενίσχυσης των εμπορευματικών και συνδυασμένων μεταφορών και της αξιοποίησης των νέων προοπτικών, που διανοίγονται μετά από τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα, οι Λεωφόροι αυτές είναι (E.C. - D.G. Energy and Transport, 2006):

• Η Θαλάσσια Λεωφόρος Δυτικής Ευρώπης: σύνδεση Ιβηρικής (Πορτογαλία - Ισπανία), μέσω Ατλαντικού, με Βόρειο Θάλασσα και Θάλασσα Ιρλανδίας.

• Η Θαλάσσια Λεωφόρος Νοτιοανατολικής Ευρώπης: σύνδεση Αδριατικής Θάλασσας με Ιόνιο Πέλαγος και Ανατολική Μεσόγειο, μέχρι την Κύπρο.

• Η Θαλάσσια Λεωφόρος Νοτιοδυτικής Ευρώπης-Δυτικής Μεσογείου: σύνδεση Νότιας Ισπανίας, Νότιας Γαλλίας, Νότιας Ιταλίας και Μάλτας και σύνδεση με τη Θαλάσσια Λεωφόρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και με τη Μαύρη Θάλασσα.

Η ενίσχυση ελληνικών λιμένων στον Αιγαιακό χώρο, με τη μετατροπή τους σε σύγχρονους κομβικούς λιμένες (με υπηρεσίες διαμετακόμισης και λοιπές υπηρεσίες εξυπηρέτησης των διερχόμενων πλοίων και εμπορευματικών ροών), αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη συμμετοχή της χώρας στους Θαλάσσιους Άξονες, με πολλαπλά οφέλη σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο (Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Δωδεκανήσου, 2007). 

Στην προοπτική αυτή συνηγορούν και οι δυνατότητες που προδιαγράφουν για την Ελλάδα οι Πανευρωπαϊκοί Διάδρομοι, η αντίληψη των οποίων διαμορφώθηκε σε άμεση σχέση με την πολιτική των Διευρωπαϊκών Δικτύων, στο πλαίσιο της διαμόρφωσης ενός ολοκληρωμένου Πανευρωπαϊκού Συστήματος Μεταφορών, που θα επεκτείνει τη σύνδεση με την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια και τη Μεσόγειο. Συνεπώς, η Κοινοτική Πολιτική Μεταφορών διαμορφώνει τη σύλληψη του Πανευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών που περιλαμβάνει:

• Τα Διευρωπαϊκά Δίκτυα Μεταφορών.

• Τους δέκα Πανευρωπαϊκούς Διαδρόμους Μεταφορών.

• Τέσσερις Περιοχές Πανευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος για τις Μεταφορές, που σχετίζονται με τις Θαλάσσιες Λεωφόρους των Πανευρωπαϊκών Δικτύων και είναι: η Ευρωαρκτική Περιοχή στη Θάλασσα Μπάρεντς, η Περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, η Λεκάνη της Μεσογείου, η Αδριατική Θάλασσα και το Ιόνιο Πέλαγος.

• Διάφορες συνδέσεις Ευρώπης-Ασίας.

Σε σχέση με τους Πανευρωπαϊκούς Διαδρόμους Μεταφορών, η Βαλκανική Χερσόνησος εξελίσσεται σε σημαντικό σταυροδρόμι σύνδεσης της Δυτικής με την Ανατολική και της Νότιας με τη Βόρεια Ευρώπη, αφού από τους 10 Διαδρόμους, οι 5 διασχίζουν τη Βαλκανική. Ως προς τις Ζώνες Πανευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος είναι προφανές ότι το ελληνικό ενδιαφέρον καλύπτει τις τρεις τελευταίες περιοχές. Επιπλέον, λόγω της κρίσιμης γεωστρατηγικής της θέσης, εξίσου σημαντικό ρόλο παίζει η Ελλάδα στην περαιτέρω προσπάθεια σύνδεσης Ευρώπης – Ασίας. Η αξιοποίηση των Ζωνών αυτών και των σχετικών συνδέσεων, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή της Ελλάδας στις Θαλάσσιες Λεωφόρους και στους λοιπούς βέβαια άξονες, είναι καίριας σημασίας για τη μελλοντική εξέλιξή της. Ο ελληνικός νησιωτικός χώρος, και κυρίως τα ανατολικά περιμετρικά νησιωτικά συμπλέγματα, αποτελούν τους βασικούς αποδέκτες αυτής της προοπτικής. 

Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να διερευνηθεί συστηματικά η προοπτική της ενίσχυσης κύριων λιμένων του Αιγαιακού χώρου, που μελλοντικά μπορούν να αποτελέσουν:

• Κομβικά σημεία στην Ανατολική Μεσόγειο, κυρίως θαλάσσιων μεταφορών, μεταξύ του ηπειρωτικού τμήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών της Μέσης Ανατολής της Αφρικής και Ασίας. 

• Πύλες στον Ευρωπαϊκό χώρο και ότι αυτό συνεπάγεται (ειδικές υποδομές, εξοπλισμός, στελέχωση εγκαταστάσεων υποδοχής κλπ.).

• Κέντρα διαμετακόμισης και εξυπηρέτησης πλοίων και διερχόμενων εμπορευματικών και επιβατικών ροών (με δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών και προμηθειών στη ναυτιλία, διαμετακόμισης, ναυπηγοεπισκευαστικές διευκολύνσεις, εξασφάλιση πληρωμάτων, προμήθεια καυσίμων και καταναλωτικών προϊόντων στα διερχόμενα φορτηγά ή επιβατικά πλοία κ.λπ.). 

• Πόλους έλξης τουρισμού διεθνούς εμβέλειας, κυρίως νέων τουριστικών ρευμάτων και προσφοράς νέων τουριστικών προϊόντων, με την αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους σε εναλλακτικές και καινοτόμες μορφές τουρισμού.

Καθιέρωση Διανησιωτικών Συνδέσεων 

Βασική αδυναμία του θαλάσσιου συγκοινωνιακού συστήματος του Αιγαίου είναι η Γραμμική Σύνδεση. Αποτέλεσμα του μοντέλου αυτού είναι η καθιέρωση του Πειραιά, ως κυρίαρχου Πόλου Ανάπτυξης του Αιγαίου και η ουσιαστική παρεμπόδιση της ανάδειξης αιγαιακών νησιωτικών κέντρων ως Κόμβων Μεταφορών- Εμπορίου- Logistics και Κόμβων Διαμετακομιστικού Εμπορίου και κατ’ επέκταση η παρεμπόδιση δημιουργίας Νησιωτικών Πόλων Ανάπτυξης και Προσέλκυσης Παραγωγικών και Επιχειρηματικών Δραστηριοτήτων. Η αλλαγή του μοντέλου αυτού με την καθιέρωση ενός συστήματος Διανησιωτικών Συνδέσεων, απαιτεί τόσο συγκοινωνιακές όσο και αναπτυξιακές μελέτες. Εντούτοις θα μπορούσε να συζητηθεί και να αποτελέσει αντικείμενο διερεύνησης η πρόταση που περιγράφεται στον ακόλουθο πίνακα. 

4.6 Ενέργεια

Για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου η παραγωγή ενέργειας είναι απόλυτα συνυφασμένη µε την ανάπτυξή της. Οι υπάρχουσες υποδομές αυτόνομων εργοστασίων παραγωγής ενέργειας καλύπτουν σήμερα µε σχετική επάρκεια τις ανάγκες, με εξαίρεση τους θερινούς μήνες οπότε και η ζήτηση αυξάνεται µε γεωμετρικούς ρυθμούς. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του ενεργειακού συστήματος της Περιφέρειας είναι:

• η μεγάλη εξάρτηση από εισαγόμενες πηγές ενέργειας και ιδιαίτερα από το πετρέλαιο,

• τα προβλήματα στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του νησιωτικού χώρου,

• η πολλαπλάσια του κοινοτικού μέσου όρου αύξηση της ενεργειακής ζήτησης,

• η υψηλή ενεργειακή ένταση,

• η έλλειψη ισχυρών διασυνδέσεων µε τα ευρωπαϊκά δίκτυα φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας,

• η κυριαρχία του δημόσιου τομέα στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου,

• η σχετικά μικρή αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, παρά τα σημαντικά πλεονεκτήματα του νησιωτικού χώρου (ένταση ανέμων, βαθμός ηλιοφάνειας κ.ά.).

Η αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (αιολική, ηλιακή, γεωθερμία) έχει τεθεί σε πρώτη προτεραιότητα, ειδικά στον αιγαιακό χώρο, που διαθέτει όλες τις δυνατότητες προς την κατεύθυνση αυτή. Βέβαια, πρέπει να τονιστεί η δυσκολία αξιοποίησης εναλλακτικών μορφών ενέργειας λόγω της γεωγραφικής ασυνέχειας και των υπερβολικά μεγάλων πόρων σε σύγκριση με τις ωφέλειες.

         Σύμφωνα με το χωροταξικό σχέδιο της Περιφέρειας, το Νότιο Αιγαίο μπορεί να αποτελέσει χώρο καινοτομικών εφαρμογών και κέντρο ανταλλαγής εμπειριών και μεταφοράς τεχνολογίας και τεχνογνωσίας στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η επίτευξη ενεργειακής επάρκειας ή/και αυτοτέλειας, μέσω της προώθησης των εφαρμογών αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών, σε συνδυασμό με συμβατικές μορφές παραγωγής και μεθόδους εξοικονόμησης, καθώς και η μείωση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης από τους συμβατικούς σταθμούς παραγωγής, τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης καυσίμων και τα εναέρια δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος, αποτελούν βασικές προτεραιότητες. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να προωθηθούν οι παρακάτω δράσεις :

§  Απόδοση προτεραιότητας στην εφαρμογή του σχεδιασμού της ΔΕΗ για τα νησιά, με στόχο τη μείωση του χρόνου ολοκλήρωσης των διαδικασιών για την κάλυψη προγραμματισμένων ενισχύσεων και επεκτάσεων υφιστάμενων σταθμών, την κατασκευή νέων σταθμών και την υλοποίηση διασυνδέσεων με το ηπειρωτικό σύστημα.

§  Αξιοποίηση του υψηλού αιολικού δυναμικού των νησιών, μέσα στα πλαίσια των περιορισμών που τίθενται για τη διατήρηση του φυσικού και πολιτιστικού αποθέματος των νησιών. Υπολογίζεται ότι η αναμενόμενη αύξηση των επενδύσεων σε αιολικά πάρκα, θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Περιφέρεια, καθώς και την αύξηση του συνολικού όγκου των επενδύσεων.

§  Γενικά η ενσωμάτωση μιας περιβαλλοντικής πολιτικής στην ενεργειακή πολιτική, κρίνεται απαραίτητη και προϋποθέτει την ανάληψη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών δεσμεύσεων. Η τήρηση των δεσμεύσεων αυτών εξαρτάται εν πολλοίς από την αύξηση της διείσδυσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η οποία σήμερα είναι ιδιαίτερα χαμηλή καθώς σημαντικό μέρος των ενεργειακών αναγκών καλύπτεται με τη χρήση πετρελαιοειδών.

§  Περαιτέρω ενίσχυση εγκατάστασης μονάδων παραγωγής ρεύματος από ηλιακή ενέργεια, ιδίως στα μικρά νησιά. Η ήδη εγκατεστημένη ισχύς τεκμηριώνει τις δυνατότητες και τα όρια αυτής της επιλογής.

§  Επιδίωξη της Ενεργειακής Αυτονομίας, ιδίως στα Μικρά Νησιά.

§  Εξέταση των δυνατοτήτων αξιοποίησης των γεωθερμικών πεδίων της Νισύρου σε σχέση με τα Σχέδια Ολοκληρωμένης Περιβαλλοντικής Διαχείρισης και Προστασίας για τις παρακείμενες περιοχές του δικτύου Natura2000.

§  Εκσυγχρονισμός του συστήματος μεταφοράς ενέργειας και ποιότητας αυτής.

§  Εξασφάλιση της κάλυψης των ενεργειακών αναγκών των μελλοντικών ΒΕΠΕ, με έγκαιρη ενημέρωση του φορέα ευθύνης του ενεργειακού προγραμματισμού.

§  Εφαρμογή προγραμμάτων περιβαλλοντικής ενημέρωσης για τους κατοίκους των νησιών, με έμφαση στις νέες ενεργειακές τεχνολογίες και στα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης που ακολουθεί η ΔΕΗ. Η προσπάθεια πρόληψης μελλοντικών αντιδράσεων για περιβαλλοντικούς λόγους είναι ιδιαίτερα σημαντική δεδομένης της εξάρτησης από συμβατικές μορφές παραγωγής ενέργειας.

§  Κατάρτιση ειδικού πλαισίου περιβαλλοντικών κριτηρίων, όρων και περιορισμών για την αισθητική ένταξη των ενεργειακών εγκαταστάσεων (παραγωγής, αποθήκευσης καυσίμων, μεταφοράς ενέργειας κλπ.). Ειδικότερα, η χάραξη και η τεχνική λύση της διέλευσης των γραμμών μεταφοράς στο χερσαίο χώρο πρέπει να αποτελούν αντικείμενο ειδικών περιβαλλοντικών και τεχνικών μελετών, κατά περίπτωση. Προτείνεται η κατά κανόνα επιλογή της λύσης των υπογείων καλωδιώσεων με ανάληψη του απαιτούμενου αυξημένου κόστους από τα αναπτυξιακά προγράμματα, χάριν της προστασίας του ευαίσθητου φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος των νησιών.

§  Ολοκλήρωση το 2015 της σύνδεσης του ηλεκτρικού δικτύου της Αττικής με τα νησιά της Περιφέρειας. Υπάρχει ήδη σχετική έγκριση της Δ.Ε.Η.

4.7 Προβλήματα συγκρούσεων χρήσεων γης & Χωροταξικός Σχεδιασμός

Οι βασικές συγκρούσεις στη Περιφέρεια προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από την πίεση και τη μεγάλη ζήτηση των χρήσεων της τουριστικής ανάπτυξης, περισσότερο για ξενοδοχειακά καταλύματα και λιγότερο για έργα υποδομής (μαρίνες, συνεδριακά κέντρα κλπ), σε βάρος του αγροτικού χώρου και κυρίως των παράκτιων περιοχών. Οι εντονότερες πιέσεις σημειώνονται στα νησιά υψηλής ανάπτυξης, καθώς και στα μεγαλύτερα μέσης ανάπτυξης. Παρά την έλλειψη μεγάλων βιομηχανικών μονάδων, υπάρχουν συγκρούσεις στις χρήσεις γης, που γίνονται αισθητές λόγω του μικρού μεγέθους των νησιών και της αυξημένης ζήτησης για τις άλλες χρήσεις. Ειδικότερα, ως κυριότερα προβλήματα μπορούν να αναφερθούν:

• Η μη ολοκλήρωση των διαδικασιών σχεδιασμού και εφαρμογής χωροταξικών σχεδίων των νησιών, δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στους περισσότερους τομείς δραστηριότητας και στο φυσικό περιβάλλον των νησιών.

• Η έλλειψη καθορισμού ζωνών οχλουσών δραστηριοτήτων δημιουργεί προβλήματα στον επιχειρηματικό, οικιστικό και αναπτυξιακό προσανατολισμό των νησιών.

• Επιπλέον, η καθυστέρηση στην ολοκλήρωση του πολεοδομικού σχεδιασμού κρατά εγκλωβισμένες τις οικιστικές συγκεντρώσεις, σε κατάσταση «ομηρίας» επί σειρά ετών, για μια σειρά σημαντικών θεμάτων.

• Μέχρι σήμερα, για όλες τις αδειοδοτήσεις δημόσιων ή και ιδιωτικών έργων που πραγματοποιούνται σε κτίρια ή περιοχές αρχαιολογικού (με την ευρύτερη έννοια) ενδιαφέροντος ακολουθείται κεντρικοποιημένη διαδικασία μέσω Υπουργείου Πολιτισμού, προκαλώντας τεράστιες καθυστερήσεις στην υλοποίηση των έργων.

• Αυτό, αποτελεί ανυπέρβλητη τροχοπέδη για την επιχειρηματικότητα, σε βαθμό που ακόμα και η ανάπτυξη δράσεων πράσινης ανάπτυξης και εξοικονόμησης ενέργειας καθίσταται αδύνατη, αφού οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να αναμένουν τουλάχιστον επί δύο έτη την έγκριση του Υπ. Πολιτισμού.

Για την αντιμετώπιση αυτών των σημαντικών χωροταξικών, περιβαλλοντικών και αναπτυξιακών προβλημάτων πρέπει να προχωρήσει άμεσα η ολοκλήρωση του Χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού των νησιών και ο καθορισμός εθνικών πόλων αυξημένης ιεραρχικής κλίμακας. Επιπλέον είναι ανάγκη να υπάρξει χαρτογράφηση προκειμένου να αποτυπωθούν οι ελεύθεροι διαθέσιμοι χώροι που υπάρχουν για την έγκριση, προώθηση και υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων, όπως ΑΠΕ, υδατοκαλλιεργιών/ ιχθυοκαλλιεργειών κ.λ.π. Η λήψη του μέτρου αυτού κρίνεται αναγκαία προκειμένου να υπάρξει οργανωμένη δόμηση και κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης καθώς και αξιοποίηση των ακατοίκητων μικρών νησιών. 

4.8 Διαχείριση Υδάτινων Πόρων

Οι υδάτινοι πόροι αποτελούν βασικό παράγοντα βιωσιμότητας, ιδιαίτερα στο νησιωτικό χώρο. Kάθε νησί ή νησιωτικό σύμπλεγμα αποτελεί ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο οικοσύστημα, που εξελίσσεται μακροχρόνια επιτυγχάνοντας ισορροπία μεταξύ του πληθυσμού (μόνιμου και εποχικού), των φυσικών πόρων (ανανεώσιμων και μη) και της οικονομικής δραστηριότητας. Σημαντικό ρόλο στην εύθραυστη αυτή ισορροπία έχει διαδραματίσει διαχρονικά η διαχείριση των υδάτινων πόρων. Για παράδειγμα, τα νησιά διαμόρφωσαν με την πάροδο του χρόνου αξιόλογα παραδοσιακά συστήματα διαχείρισης νερού. Ωστόσο, η αλλαγή του παραγωγικού προτύπου, η αύξηση των εισοδημάτων, η εισαγωγή νέων προτύπων κατανάλωσης νερού, η αύξηση των επισκεπτών, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες, αυξάνει τη ζήτηση για νερό και για υποδομές αποχέτευσης, πολλές φορές πέρα από τις δυνατότητες που παρέχουν οι πόροι του νησιού. Στη συνέχεια, οι διαταραχές στο γενικότερο περιβάλλον των νησιών μπορεί να οδηγήσουν το οικοσύστημα σε μόνιμη διαταραχή. Επομένως, είναι ανάγκη να αναλυθεί το πρόβλημα συνολικά και να διαμορφωθούν πολιτικές που θα επιτρέψουν όχι μόνο την αντοχή του συστήματος στην εντεινόμενη πίεση, αλλά και την περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη.

Σήμερα, όλα σχεδόν τα ελληνικά νησιά αντιμετωπίζουν αυξημένες ανάγκες σε νερό, ενώ η κατανάλωση ποικίλλει μεταξύ των νησιών. Αν και η γεωργική δραστηριότητα χρησιμοποιεί τις μεγαλύτερες ποσότητες ύδατος γενικά, στα ελληνικά νησιά οι ανάγκες σε νερό για οικιακή χρήση είναι σαφώς μεγαλύτερες, ενώ η άρδευση είναι περιορισμένη, με τάση περαιτέρω μείωσης. Οι αυξημένες ανάγκες του Νοτίου Αιγαίου σε νερό καλύπτονται εν μέρει από γεωτρήσεις εκμετάλλευσης του υπόγειου δυναμικού, πηγές αποστράγγισης των υπογείων υδροφορέων, λιμνοδεξαμενές, φράγματα και εγκαταστάσεις αφαλάτωσης.

Η πολιτική διαχείρισης των υδατικών πόρων πρέπει να λάβει υπόψη το περιορισμένο δυναμικό, τον μεγάλο κίνδυνο υφαλμύρινσης των υπόγειων υδάτων, την υψηλή ζήτηση σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο και το μεγάλο κόστος των απαιτούμενων έργων ειδικού τύπου. Το πρόβλημα της περιορισμένης παροχής υδάτινων πόρων, αλλά και της εξάντλησής τους, κυρίως κατά την τουριστική περίοδο, μπορεί να αντιμετωπισθεί με διαφόρους τρόπους καλύτερης διαχείρισης. Κατ’ αρχήν, με την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση του αποθέματος και κατ’ επέκταση με αύξηση της απόδοσης των φυσικών πόρων ενός οριοθετημένου οικοσυστήματος, λόγω της βελτίωσης της τεχνολογίας διαχείρισης και χρήσης των τοπικών πόρων και φυσικά, με τις κατάλληλες παρεμβάσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Υιοθετούμενες δράσεις που οδηγούν σε τέτοια αποτελέσματα είναι για παράδειγμα τα φράγματα, οι λιμνοδεξαμενές και οι σύγχρονες μονάδες αφαλάτωσης, που αξιοποιούν καλύτερα το απόθεμα των υδάτινων πόρων. Για το σκοπό αυτό απαιτούνται ειδικές μελέτες και παρεμβάσεις για ολοκληρωμένες λύσεις, σύμφωνα και με τη διεθνή εμπειρία, οι οποίες συνδυάζουν μια σειρά από ενέργειες τόσο στη συλλογή και αποθήκευση του νερού (λιμνοδεξαμενές, μονάδες αφαλάτωσης, μεταφορά με υδροφόρα πλοία κ.ά.), όσο και στη διανομή και χρήση του (αναβάθμιση δικτύων διανομής, ιδιωτικές ομβροδεξαμενές, εμπλουτισμός υπόγειων υδροφορέων – αναδασώσεις, ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση, εναλλακτικές μέθοδοι καλλιέργειας μικρότερων υδατικών απαιτήσεων, ευαισθητοποίηση κοινού κ.λπ.).

         Σύμφωνα με το χωροταξικό σχέδιο της Περιφέρειας, προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στη συνετή διαχείριση (εξοικονόμηση, ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση) των ανεπαρκών υδατικών πόρων και, γενικότερα, στην εναρμόνιση με την Οδηγία 60/2000/ΕΕ και τις διεθνείς υποχρεώσεις ως προς την αειφόρο ανάπτυξη. Η επιλογή της μεθόδου αφαλάτωσης θα πρέπει να υπακούει σε αυστηρούς περιορισμούς, σε σχέση με την ενεργειακές επιδόσεις των συστημάτων αυτών. Απαιτείται επίσης, συστηματική παρακολούθηση της ποιότητας και ποσότητας του υπόγειου αποθέματος, ώστε οι νέες ποσότητες νερού που προσφέρουν οι λιμνοδεξαμενές, σε συνδυασμό και με άλλα μέσα, να αξιοποιηθούν για να επανέλθει το υδατικό δυναμικό σε επίπεδα αειφορίας. Για τη διατήρηση της ποσότητας και της ποιότητας των υδατικών πόρων της περιφέρειας, θεωρείται αναγκαία:

·       Η ολοκλήρωση έργων κατασκευής λιμνοδεξαμενών και φραγμάτων.

·       Η ενίσχυση παράλληλων δράσεων διαχείρισης υδατικών πόρων, με έμφαση στα νησιά που θα αντιμετωπίσουν αρνητικό ισοζύγιο ζήτησης για ύδρευση και άρδευση – διαθέσιμου νερού (μετά και από την κατασκευή λιμνοδεξαμενών και φραγμάτων). Οι δράσεις αυτές, ήπιου χαρακτήρα, μπορούν να περιλαμβάνουν προγράμματα που αφορούν την ευαισθητοποίηση κατοίκων και επισκεπτών σε θέματα εξοικονόμησης νερού, την εφαρμογή νέων τεχνολογιών αποδοτικότερης χρήσης νερού, την ενίσχυση εναλλακτικών μεθόδων καλλιέργειας με λιγότερες απαιτήσεις σε νερό και γενικότερα στη μείωση της κατανάλωσης και την αύξηση της αποδοτικότητας της χρήσης.

·       Η οργάνωση δικτύου μεταφοράς νερού προς τα νησιά στα οποία δεν είναι εφικτή η κάλυψη των αναγκών ύδρευσης / άρδευσης από τοπικούς πόρους ανεξάρτητα από το εφαρμοζόμενο σύστημα διαχείρισης υδατικών πόρων.

·       Η δημιουργία εγκαταστάσεων αφαλάτωσης για τα μικρά νησιά.

         Κρίνεται αναγκαία η θεσμική υποστήριξη της εφαρμογής της επιθυμητής υδατικής πολιτικής, μεταξύ άλλων στους τομείς της τιμολόγησης, της κατανομής του κόστους/απόδοσης οφέλους, της παροχής κινήτρων για εξοικονόμηση νερού σε όλες τις χρήσεις.

4.9 Περιβαλλοντική Διαχείριση

Η αποφυγή της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και η βιώσιμη ανάπτυξη, μπορούν να επιτευχθούν με μια δομημένη και προσαρμοσμένη στους παραπάνω στόχους οικονομική δραστηριότητα. Αυτό βεβαίως απαιτεί την αναβάθμιση των υποδομών περιβάλλοντος, που αφορούν τη βελτίωση των δικτύων αποχέτευσης, τις μεθόδους επεξεργασίας των αστικών υγρών αποβλήτων, τη διαχείριση των αστικών απορριμμάτων, τις πολεοδομικές παρεμβάσεις, την προστασία περιοχών φυσικού κάλλους.

Σύμφωνα με το χωροταξικό σχέδιο της Περιφέρειας, μεταξύ των κρίσιμων παραμέτρων στο θέμα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων συγκαταλέγονται: η εξειδίκευση των δεικτών (φυσικογεωγραφικών, κοινωνικοοικονομικών, οργάνωσης/διοίκησης) που εκφράζουν την ιδιαιτερότητα του νησιωτικού χώρου και τη μοναδικότητα του Νοτίου Αιγαίου, το υψηλό ποσοστό συμμετοχής των γεωργοκτηνοτροφικών αποβλήτων, η αναμενόμενη αύξηση των αστικών αποβλήτων, των αδρανών αποβλήτων και των ιλύων από τις μονάδες βιολογικού καθαρισμού των λυμάτων, καθώς και οι έντονες εποχιακές διακυμάνσεις των παραγόμενων ποσοτήτων. Οι κύριες κατευθύνσεις της πολιτικής και των σχετικών παρεμβάσεων για την περιβαλλοντική διαχείριση στην περιφέρεια περιλαμβάνουν:

§  Δημιουργία ΧΥΤΑ στα νησιά των Ομάδων ΙΙ, ΙΙΙ και κατά περίπτωση, στα νησιά της Ομάδας Ι, εάν δεν είναι σκόπιμη ή/και εφικτή η εξυπηρέτησή τους από τους ΧΥΤΑ όμορων νησιών των Ομάδων ΙΙ και ΙΙΙ. Στα νησιά που θα προβλεφθεί η μεταφορά των απορριμμάτων, προτείνεται η δημιουργία Σταθμών Μεταφόρτωσης Αποβλήτων. Μέχρι την ολοκλήρωση της σχετικής υποδομής, προτείνεται η αναβάθμιση των υφισταμένων Χώρων Διάθεσης Απορριμμάτων.

§  Σταδιακή αποκατάσταση των χώρων ανεξέλεγκτης απόρριψης στερεών αποβλήτων.

§  Μείωση του όγκου των αποβλήτων με εφαρμογή μεθόδων ανακύκλωσης–ανάκτησης οργανικών υλικών. Τα Κέντρα Ανακύκλωσης Υλικών θα λειτουργούν συμπληρωματικά των ΧΥΤΑ και θα χωροθετούνται σε νησιά με κατάλληλες ποσότητες οικιακών αποβλήτων και με δυνατότητες χρήσης των ανακτώμενων οργανικών υλικών.

§  Πλήρης εναρμόνιση με την Οδηγία 91/271 ΕΟΚ.

§  Ανάπτυξη και χωροθέτηση των προαναφερόμενων υποδομών σύμφωνα με ειδικές μελέτες στο μικρότερο γεωγραφικό επίπεδο αναφοράς (νησιού ή περιοχής).

§  Εξέταση της σκοπιμότητας σύστασης ενιαίου φορέα διαχείρισης απορριμμάτων, ο οποίος να έχει, επίσης, τη δυνατότητα χειρισμού των επικίνδυνων και μη αποδεκτών για τους ΧΥΤΑ αποβλήτων.

§  Βελτίωση του επιπέδου της τεχνογνωσίας του ανθρώπινου δυναμικού της Περιφέρειας στα θέματα της λειτουργίας και συντήρησης των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων.

4.10 Πολιτική Υγείας

Σύμφωνα με απόφαση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου εγκρίθηκαν τα ακόλουθα μέτρα για την πολιτική υγείας:

·       Ένα νησιωτικό ΕΣΥ με προσαρμογή των δομών υγείας στις ανάγκες των νησιών με πλήρη στελέχωση των δυο νοσοκομείων Ρόδου και Σύρου με ανάπτυξη νέων κλινικών, όπως εντατικές μονάδες θεραπείας και μονάδες εμφραγμάτων, ακτινοθεραπείας που θα αντιμετωπίζουν παθήσεις που οδηγούν τους νησιώτες στην Αθήνα.

·       Τη στελέχωση των μικρών νοσοκομείων με ανάπτυξη των κλινικών που θα καλύπτουν τις βασικές ειδικότητες λαμβάνοντας υπόψιν κυρίως στα τουριστικά νησιά τον υπερπλάσιο του πληθυσμού το καλοκαίρι.

·       Μικρά νοσοκομεία που θα λειτουργούν ως μονάδες υποδοχής περιστατικών που δεν αντιμετωπίζουν τα κέντρα υγείας και τα πολυδύναμα ιατρεία.

·       Πλήρη ανάπτυξη της τηλεϊατρικής και σύνδεση των μικρών νησιών με κέντρο αναφοράς τα μικρά νοσοκομεία (όπου υπάρχει τέτοια αξιολόγηση) των δυο νοσοκομείων Ρόδου και Σύρου και με βασικό κέντρο αναφοράς το 401 στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών.

·       Αντικατάσταση των αγροτικών ιατρών με γιατρούς ειδικότητας στα πολυδύναμα ιατρεία των μικρών νησιών.

·       Επιστημονική στήριξη των δομών υγείας στο Νότιο Αιγαίο από το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Αττικό και το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Κρήτης.

·       Δημιουργία δύο πλωτών κέντρων υγείας Δωδεκάνησα Κυκλάδων για παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών υγείας στα μικρά νησιά όπως το έως σήμερα πλωτό Πολυιατρείο «Δελφίνι της ζωής και ελπίδας»

·       Μοριοδότηση με ποσοστό που θα φτάνει το 50% για πρόσληψη στο ΕΣΥ, γιατρών ειδικότητας που θα έχουν υπηρετήσει για τρία χρόνια σε δυσπρόσιτες και νησιωτικές περιοχές.

·       Προγραμματισμός για τελειόφοιτους ιατρικών σχολών που θα δεσμεύονται να υπηρετήσουν στα νησιά να ενταχθούν άμεσα στα προγράμματα εκπαίδευσης για απόκτηση ειδικότητας.

·       Δημιουργία αεροδιακομιδών ασθενών, πλωτά και εναέρια μέσα Νοτίου Αιγαίου, υγειονομικό ελικόπτερο superpumaκαι πλωτά υγειονομικά μέσα.

·       Επικαιροποίηση των Οργανισμών των δομών υγείας.